1-amaliy mashg’uloti: О’quvchilarning jismoniy rivojlanishini gigiyenik baholash

Ish anjomlari: Sekundomer. 
Tajriba о’tkazish tartibi. О’ng qо’lning 4 ta barmog’ini tekshiriluvchining 
bilak arteriyasi soxasiga qо’yib, tomirning eng aniq urayotgan joyi aniqlanadi. 
Shundan sо’ng bir daqiqa davomida puls – yurak urushining soni aniqlanadi. 
Sog’lom odamda pulslar soni bir minutda о’rtacha 72 – 85 tagacha bо’ladi. 
 Ishni rasmiylashtirishga doir tavsiyalar. Arterial pulsning bir minutlik 
sonini uch marotaba aniqlang va о’rtachasini hisoblang. Guruxning ham pulslar soni 
о’rtachasini xisoblang va о’zingizning natija bilan bilan solishtiring. Tinch xolatdagi 
va jismoniy zо’riqishdan keyingi natijalarni solishtiring. 
Qon bosimini aniqlash. Arteriya tomirlaridagi qon hamma vaqt ma’lum 
bosim ostida harakatlanadi. Sog’lom odamning qon bosimi bir maromda saqlanib, 
turli kasalliklarda pasayishi yoki ortishi mumkin. Shuning uchun odamning qon 
bosimini о’lchash katta amaliy axamiyatga ega.
Odamning qon bosimini о’lchashda eng keng tarqalgan Korotkov va Riva-
Rochchi usullaridan foydalaniladi. Bu usullar bilan yelka arteriyasidagi maksimal 
(sistolik) va minimal (diastolik) bosim о’lchanadi. 
Korotkov usuli tomirda paydo bо’ladigan tovushni eshitishga, Riva-Rochchi 
usuli esa tomirlarda puls yо’qolishiga yoki paydo bо’lishiga asoslangan. Odamda 
shu usullar bilan qon bosimini о’lchash uchun tanometr asbobi qо’llaniladi. 
Ish uchun zarur asboblar: tanometr, fonendoskop. 
Ishni bajirsh tartibi: Korotkov usulida qon bosimini о’lchash uchun 
qо’lning yelka qismiga maxsus rezina xalta о’rab, u manometr bilan tutashtiriladi. 
Sо’ngra bu xalta ichiga rezina nok orqali bilak arteriyasidagi puls yо’qolguncha 
havo yuboriladi. Keyin vintli klapan yordamida xalta ichidagi xavo asta-sekin 
chiqariladi. Shu vaqtda bilakning tirsak bо’g’imidan о’tadigan arteriyadagi tovush 
fonendoskop bilan eshitiladi. Yelka arteriyasini siqib turgan rezina xalta ichidagi 
bosim kamayib, ma’lum darajaga yetganda arteriyadan qon о’ta boshlaydi. Shu 

---

26 
vaqtda fonendoskop orqali tovush eshitiladi. Bu moment maksimal bosimni 
kо’rsatadi. Xaltadan havo chiqaversa va bosim ancha pasayadi, keyin tomirda 
tovush eshitilmay qoladi. Bu minimal bosimni kо’rsatadi. Yelka arteriyasida 
sog’lom odamda maksimal qon bosimi о’rtacha 110-115 mm, minimal bosim esa 
70-75 mm simob ustunida bо’ladi. 
Riva-Rochchi usulida kо’pincha faqat maksimal qon bosimi о’lchanadi. 
Buning uchun qо’lning yelka qismiga о’ralgan rezina xaltaga bilak arteriyasida puls 
yо’qolguncha havo yuboriladi. Puls yо’qolishi bilan simob ustuni balandligiga 
qaraladi. Bu vaqtda simob kо’rsatgan raqam maksimal bosimni ifodalaydi. Bu 
usulda maksimal bosimni faqat puls yо’qolishi bilangina emas, puls paydo bо’lishi 
bilan ham о’lchash mumkin. Buning uchun rezina xaltadagi havo bosimini 
arteriyadagi mо’ljallangan bosimdan biroz oshirib, xaltadagi havoni vintli klapan 
yordamida chiqarib, havo bosimi pasaytirib boriladi. Bilak arteriyasida puls paydo 
bо’lishi maksimal bosimni kо’rsatadi (xaltaga havo yuborish va chiqarish vaqtida 
pulsni tekshirib borish lozim). 
Tajriba tugagach, sistolik va diastolik bosimlar kо’rsatkichlarini daftaringizga 
yozib oling. 
Korotkov bо’yicha о’lchanadigan bosimga ketgan vaqt 1 minutdan 
oshmasligi kerak. Agar manjetkadagi bosim ancha davomli ushlab turiladigan 
bо’lsa, unda qо’lning distal qismidagi qonning xajmi asta-sekin ortib, qon aylanishi 
anchagina buzilishi mumkin. 
Puls bosimi kattaligi sistolik bosim kattaligidan diastolik bosim kattaligini 
ayirish bilan xisoblanadi.