1. Analitik ximiya páni hám oniń metodlari. Analitik ximiya pániniń awil xojaliq pánleri menen baylanisliǵi

Analitik reaksiyalardiń ótkeziw usillari. Analitik reaksiya "qurǵaq" hám "iǵal" usillar menen ótkeziliwi mumkin. Qurǵaq usilda tekserilip atirǵan zat hám reaktivler qatti jaǵdayda alinadi hám reaksiya qizdiriw joli menen ámelge asiriladi:

Misali: Metall duzlariniń jalindi boyawi, natriy tetraborat (bura) Na₂B₄O₇  10H₂O yamasa natriy ammoniy gidrofosfat NaNH₄HPO₄ 4H₂O lar ayrim metallardiń duzlari menen aralastirilǵanda reńli (shisha) payda bolatuǵin reaksiyalar qurǵaq usil menen ótkeziletuǵin reaksiyalar qatarina kiredi.

Reńli shisha aliw hám jalindi boyaw usillari piroximiyaliq usillar dep ataladi.

Eritpelerde ótkeziletuǵin zattiń analizi iǵal usil menen analiz dep ataladi. Bunda tekserilip atirǵan zat aldinnan eritilgen boliwi kerek. Adette eritiwshi sipatinda suw qollaniladi. Egerde zat suwda erimese, kislotalarda eritiledi. Kislotada eritilgen zat ximiyaliq ózgeriske ushrap suwda ańsat eriytuǵin birar bir duzǵa aylanadi.

Misali:

CuO+H₂SO₄  CuSO₄+H₂O

Fe(OH)₃+3HCl  FeCl₃+H₂O

CaCO₃+2HNO₃ Ca(NO₃)₂+H₂O+CO₂ 

Ni(OH)₂+2HNO₃ Ni(NO₃)₂+2H₂O

Anorganik zatlardi analiz islewde kóbinese duzlar, kislotalar, tiykarlardiń suwdaǵi eritpeleri menen jumis islenedi. Belgili, bul zatlar elektrolitler boladi, yaǵniy olar suwdaǵi eritpelerinde ionlarǵa dissotsilanǵan boladi. Sol sebepli "iǵal" usil menen ótkeziletuǵin reaksiyalar ádette, apiwayi yamasa quramali ionlar ortasinda baradi, sonin menen bul reaksiyadan paydalanip, tuwridan-tuwri elementlerdi emes, bálki olar payda etken ionlar tabiladi, tabilǵan ionlarǵa qarap tekserilip atirǵan zatqa tiyisli elementler barliǵi haqqinda juwmaq shiǵariladi.

Misali: HCl yamasa xloridlerdiń eritpesinen xlordi tabiw ushin AgNO₃ tásir ettiriledi. Bunda suzbe tárizli aq shókpe AgCl payda boladi. Shókpege qarap xlor barliǵi aniqlanadi.

HCl + AgNO₃  AgCl + HNO₃

CaCl₂ + 2AgNO₃  2AgCl + Ca(NO₃)₂

BaCl₂ + 2AgNO₃  2AgCl + Ba(NO₃)₂ (1)

hám t.b..

Shókpeden tisqari duzlardiń hámmesi eritpelerde tiyisli ionlarǵa ajralǵan halda boladi, yaǵniy:

Ba²⁺ + 2Cl^- +2Ag⁺ + 2NO₃^- = 2AgCl + Ba²⁺ + 2NO₃^- (2)

Birdey ionlardi reaksiya teńlemesinen tusirip qaldirilsa, onda reaksiya teńlemesi tómendegi kóriniste jaziladi:

2Cl^- + 2Ag⁺ = 2AgCl

Teńlemeniń eki tárepin birdey sanǵa qisqartiriw mumkin bolǵan jaǵdaylarda qisqartiriladi, misali, joqaridaǵi reaksiya teńlemesin ekige qisqartirip jaziladi:

Cl^- + Ag⁺ = AgCl (3)

(1)-reaksiyaniń molekulyar teńlemesi, (2)-reaksiyaniń molekulyar ionli teńlemesi, (3)-reaksiyaniń molekulyar-ionli qisqartirilǵan teńlemesi.