1. Analitik ximiya páni hám oniń metodlari. Analitik ximiya pániniń awil xojaliq pánleri menen baylanisliǵi

Analitik reaksiyalardiń sezgirligi, ózine tánliǵi. Eger zat qiyin eriytuǵin bolsa, tabilatuǵin ionniń kontsentratsiyasi judá az bolǵanda hám shókpege tusse, bunday reaksiyalar seziliwsheń reaksiyalar dep ataladi.

Reaksiyaniń seziliwsheńligi muǵdar jaqtan bir-birine baylanisqan eki kórsetkish – tabiliw minimumi hám suyiltiriw shegarasi menen hárekterlenedi. Tabiliw minimumi zat yamasa ionniń reaksiyaǵa belgili shart-sharayatlarda ótkezilgeninde tabiliwi mumkin bolǵan eń kem muǵdarda boladi. Zat (ion) niń sol reaksiya járdeminde tabiliwi mumkin bolǵan eń kem kontsentratsiyasi suyiltiriw shegarasi dep ataladi.

Reaksiyalardiń seziliwsheńligi menen bir qatarda olardiń ózine tánligi hám judá úlken aámiyetke iye.

Bir ion basqa ionlar menen aralasqan jaǵdayda bolǵanda hám oni tajriybede ajratpastan turip tuwridan- tuwri aniqlawǵa mumkinshilik beretuǵin reaksiya, sol ion ushin saykes (spetsifik) reaksiya dep ataladi. Buǵan silti tásirinde qizdirilǵanda, iyisi hám basqa qásiyetlerinen ammiak ajralip shiǵip atirǵanliǵi ańsat bilinetuǵin NH₄₊ ti aniqlaw reaksiyasin misal keltiriw mumkin.

NH₄⁺ + OH^-  NH₃ + H₂O

Ammoniy duzlari bunday jaǵdayda ammiak payda etedi. Soniń ushin silti menen alip barilǵan reaksiya NH₄⁺ ionin tabiw ushin tán reaksiya boladi.

Analitik ximiyada tekserilip atirǵan ion bir neshe ionlar menen uxsas nátiyje beretuǵin reaksiyalar hám ushraydi. Bunday reaksiyalarǵa tańlap tásir etiwshi yamasa selektiv reaksiyalar dep ataladi.

Reaksiya jaqsi nátiyje beretuǵin ionlar sani qansha kem bolsa, reaksiyaniń selektivlik dárejesi sonsha joqari boladi.

Hár bir analitik reaksiyalardiń orinlaniwi oni ótkeziwde belgili jaǵdaylardi talap etedi, olardan eń kereklisi: 1) reaksiyaǵa kirisiwshi zatlardiń konsentrasiyasi; 2) eritpe ortaliǵi; 3) temperatura.

Tabilatuǵin ion hám reaktivtiń konsentrasiyasi úlken áhmiyetke iye. Hár bir jeke reaksiya eritpeniń usi muǵdarinda zattiń tabilatuǵin minimumi menen xarakterlenedi. Reaksiya qansha seziliwsheń bolsa, zattiń tabilatuǵin minimumi sonsha kishilew boladi. Eger reaksiya kem seziliwsheń bolsa, oni tek jeterli konsentrlengen eritpelerde ótkeziw mumkin.

Basqa kerekli faktorlardiń biri - ortaliq reaksiyalari esaplanadi. Reaktiv tez-tez usi ion menen belgili ortaliqta, misali tek kushsiz siltili yamasa tek sirke kislotali hám t.b. larda shókpe yamasa reń payda etedi. Basqa ortaliqta reaksiya oń nátiyje bermeydi. Misali, kalsiy oksalat CaC₂O₄ kushsiz kislotali, neytral yamasa kushsiz siltili ortaliqta eritpeden tusedi, joqari konsentrasiyada bolsa mineral kislotalardiń eritpesinde bul duzdiń shógiwi guzetilmeydi.

Reaksiyaniń ótkeziw temperaturasi uúken áhmiyetke iye. Reaksiya nátiyjesinde payda bolǵan ayrim qiyin eriwshi duzlar tek suwitilǵanda shókpege tusedi. Kópǵana reaksiyalar isitilmastan, suwiqta ótedi. Ayrim, reaksiyalardi isitiw menen ótkeziw kerek, sebebi suwiqta olar judá hám aste ótedi. Qurǵaq jol menen ótkeziletuǵin reaksiyalar ushin hám belgili jaǵdaylarǵa amel qiliw kerek boladi. Misali, usi ionǵa xarakterli bolǵan jalinniń reńiniń boyaliwi jeterli ushiwshań birikpeni jalindi belgili bólimine deyin isitiw menen erisiwge boladi.

Sistematik analiz etiw joli basinda ionlar aralaspasiniń gruppaliq reaktivler járdeminde gruppaǵa bólinedi soń bolsa, endi bul gruppashalar ishinde bir ion xarakterli reaksiyalar menen aniqlaniwina tiykarlanǵan. Gruppaliq reaktivler menen ionlar aralaspasindaǵi ketpe-ket hám belgili taátipte tásir etedi.