1. Analog signal va raqamli axborot Raqamlashtirish va raqamli axborot xizmati tushunchasi Axborot

Takrorlash uchun savollar 
1. SD disk va DVD diskning farqi? 
2. Disklarga qaysi programmalar orqali ma’lumot yoziladi? 
Uyga topshiriq 
Compakt disklar haqida ma’lumot to’plash 

---

5 Mavzu: Adabiyotlarni identifikatsiyalash RFID-texnologiyasi 
Reja: 
1. Adabiyotlarni identifikatsiyalash 
2. 
RFID-texnologiyasi
Birinchisi, RFID texnologiyasi tasnifi ishlash printsipi va rivojlanish jarayoni
RFID (Radio Frequency IdenTIficaTIon) - maqsadlarni avtomatik aniqlashga erishish uchun 
radio chastotali signallarning simsiz aloqasidan foydalanadigan avtomatik identifikatsiyalash 
texnologiyasi. Ishlash printsipi axborotni saqlash uchun radioto'lqinlarni qabul qilish va uzatish, 
shuningdek teglar bilan o'quvchi o'rtasida elektr uzatish aloqasi, indüksiyali aloqa yoki 
mikroto'lqin energiyasi bilan ikki tomonlama aloqani aniqlash va ma'lumotlar almashish uchun 
elektron yorlig'i ishlatishdan iborat. aloqa. . Ular orasida elektrostatik ulanish tizimi 2 mm dan 
kam o'qish masofasiga ega va tez-tez rastlangan mahsulotni tekshirish uchun ishlatiladi. 
Inductive coupling tizimi, o'quvchi antennasidan chiqqan magnit maydon yo'naltirilmaydi va 
tez-tez harakatlanuvchi moslamalarni aniqlash uchun ishlatiladi; Mikroto'lqinli radio chastotali 
tizim, O'qigan mikrodalgalar juda yo'naltirilgan bo'lib, odatda transport vositalarini 
identifikatsiyalash kabi yuqori tezlikda harakatlanadigan ob'ektlar uchun ishlatiladi.
RFID texnologiyasini ishlab chiqish keyingi o'n yilga bo'linadi:
1940-1950: Radarni takomillashtirish va foydalanish radio chastotani identifikatsiyalash 
texnologiyasini tug'dirdi; 1950-60: Identifikatsiya texnologiyalari kashfiyotining erta bosqichi, 
asosan eksperimental tadqiqotlar; 1960-1970: Radiochastotalarni identifikatsiyalash nazariyasi 
ishlab chiqildi va ba'zi bir dasturlar boshlandi. Tashabbus; 1970-1980 yillar: Radiochastotlarni 
identifikatsiyalash texnologiyasi va mahsulotni ishlab chiqish katta taraqqiyot davrida bo'lgan, 
eng avvalo radiochastota identifikatsiyalash dasturlari paydo bo'lgan; 1980-1990 yillar: radio 
chastotani identifikatsiyalash texnologiyasi va mahsulotlari tijorat dasturiga kiritilgan; 1990-
2000: RF Raqamli aniqlash texnologiyasi standartlashtirishga o'tishni boshladi va uning 
mahsulotlari keng tarqalgan bo'lib qabul qilindi. 2000 yildan so'ng, standartlashtirish 
muammosi 13 ga ko'proq e'tibor qaratildi, radiochastota identifikatsiyalash mahsulotlarining 
turlari ko'proq, radio chastotalarni identifikatsiyalash texnologiyasi nazariyasi juda ko'p va 
mukammal, bitta chipli elektron teglar, ko'p elektronli matnlar va boshqalar. mahsulotlar 
haqiqatga aylanib, dasturiy ta'minotga aylanmoqda.
RFID texnologiyalari tasnifining ishlash printsipi va rivojlanish jarayonini tahlil qilish
Ikkinchidan, RFID texnologiyasi tadqiqotining qo'llanilishining ahamiyati
1. RFID texnologiyasini qo'llash harbiy ombor logistika tizimining boshqaruv darajasini 
yaxshilash uchun muhim choradir.
Komp’yuter tizimida ro‘yxatga olingan har bir sub’ekt (foydalanuvchi yoki foydalanuvchi 
nomidan harakatlanuvchi jarayon) bilan uni bir ma’noda indentifikatsiyalovchi axborot 
bog‘liq.
Bu ushbu sub’ektga nom beruvchi son yoki simvollar satri bo‘lishi mumkin. Bu axborot 
sub’ekt indentifikatori deb yuritiladi. Agar foydalanuvchi tarmoqda ro‘yxatga olingan 
indentifikatorga ega bo‘lsa u legal (qonuniy), aks holda legal bo‘lmagan (noqonuniy) 
foydalanuvchi hisoblanadi. Komp’yuter resurslaridan foydalanishdan avval foydalanuvchi 
komp’yuter tizimining identifikatsiya va autentifikatsiya jarayonidan o‘tishi lozim. 
Identifikatsiya (Identification) - foydalanuvchini uning identifikatori (nomi) bo‘yicha aniqlash 
jarayoni. Bu foydalanuvchi tarmoqdan foydalanishga uringanida birinchi galda bajariladigan 
funksiyadir. Foydalanuvchi tizimga uning so‘rovi bo‘yicha o‘zining identifikatorini bildiradi, 
tizim esa o‘zining ma’lumotlar bazasida uning borligini tekshiradi.

---

Autentifikatsiya (Authentication) – ma’lum qilingan foydalanuvchi, jarayon yoki qurilmaning 
haqiqiy ekanligini tekshirish muolajasi. Bu tekshirish foydalanuvchi (jarayon yoki qurilma) 
haqiqatan aynan o‘zi ekanligiga ishonch xosil qilishiga imkon beradi. Autentifikatsiya 
o‘tqazishda tekshiruvchi taraf tekshiriluvchi tarafning xaqiqiy ekanligiga ishonch hosil qilishi 
bilan bir qatorda tekshiriluvchi taraf ham axborot almashinuv jarayonida faol qatnashadi. 
Odatda foydalanuvchi tizimga o‘z xususidagi noyob, boshqalarga ma’lum bo‘lmagan 
axborotni (masalan, parol yoki sertifikat) kiritishi orqali identifikatsiyani tasdiqlaydi.
Identifikatsiya va autentifikatsiya sub’ektlarning (foydalanuvchi-larning) haqiqiy ekanligini 
aniqlash va tekshirishning o‘zaro bog‘langan jarayonidir. Muayyan foydalanuvchi yoki 
jarayonning tizim resurslaridan foydalanishiga tizimning ruxsati aynan shularga bog‘liq. 
Sub’ektni identifikatsiyalash va autentifikatsiyalashdan so‘ng uni avtorizatsiyalash boshlanadi. 
Avtorizatsiya (Authorization) – subektga tizimda ma’lum vakolat va resurslarni berish 
muolajasi, ya’ni avtorizatsiya sub’ekt harakati doirasini va u foydalanadigan resurslarni 
belgilaydi. Agar tizim avtorizatsiyalangan shaxsni avtorizatsiyalanmagan shaxsdan ishonchli 
ajrata olmasa bu tizimda axborotning konfidensialligi va yaxlitligi buzilishi mumkin. 
Autentifikatsiya va avtorizatsiya muolajalari bilan foydalanuvchi harakatini ma’murlash 
muolajasi uzviy bog‘langan.
Ma’murlash (Accounting) – foydalanuvchining tarmoqdagi harakatini, shu jumladan, uning 
resurslardan foydalanishga urinishini qayd etish. Ushbu hisobot axboroti xavfsizlik nuqtai 
nazaridan tarmoqdagi xavfsizlik xodisalarini oshkor qilish, taxlillash va ularga mos reaksiya 
ko‘rsatish uchun juda muhimdir.
Autentifikatsiya protokollarini taqqoslashda va tanlashda quyidagi xarakteristikalarni hisobga 
olish zarur: 
Radio chastotasi identifikatsiyalash texnologiyasi RFID - kontaktsiz avtomatik tanib olish 
texnologiyasi bo'lib, ikki tomonlama aloqaga ega bo'lmagan radio-chastotali usulni qo'llaydi, 
avtomatik tanib olishni maqsadli ob'ektga (elektron yorliq) etadi va tegishli ma'lumotlarni oladi, yuqori 
aniqlik, moslashuvchan muhit qobiliyati kuchli, qarama-qarshilik kuchli, operatsiya tezkor, tanib olish 
ishi qo'lda aralashuvga muhtoj emas, xizmat muddati juda uzoqdir. o'qish masofasi (bir necha 
santimetrgacha o'nlab katta o'lchov ma'lumoti, katta konfidentsiallik (har bir elektron yorlig'i noyob 
identifikator raqamiga ega), o'qish va yozishni nur manbaiga kerak emas, tashqi materiallar orqali 
ma'lumotlarni o'qishi mumkin, qattiq muhitda ishlay olishi mumkin, ko'milishi yoki ulanishi mumkin 
turli turdagi mahsulotlar, bir vaqtning o'zida bir nechta teglar bilan ishlashning afzalliklari. 
"Accenture" laboratoriyasining raisi Sir Alex Ferguson RFIDning yangi texnologiyasiga ishonadi: 
"Avval barkodlar bilan bir xil narsalarni emas, balki alohida ob'ektlarni aniqlashingiz mumkin, 
ikkinchidan, radio chastotasi yordamida siz tashqi materiallar orqali ma'lumotlarni o'qishingiz va 
barkodlar lazer orqali o'qilishi kerak, uchinchidan, siz bir vaqtning o'zida bir nechta moslamalarni o'qiy 
olishingiz mumkin, barkodlar faqat birma-bir o'qilishi mumkin, bundan tashqari, saqlanadigan 
ma'lumot miqdori juda katta. " 
Radiochastotali identifikatsiyalash texnologiyasi (RFID) avtomat identifikatsiyalashning 
samarali va ommabop bo’layotgan usuli hisoblanadi. RFID texnologiyasi bo’yicha ishlash uchun 
oldindan ma’lumotlar kiritilgan radiobelgilar, maxsus o’qiydigan qurilmalar (riderlar) va elektromagnit 
maydon zarur bo’ladi.