1. Birja tarixi

Rieltorlikning mohiyati

Риэлторлик хизматларига қуйидагилар киради:
- Кўчмас мулк бозорида брокер сифатидаги фаолият;
- Кўчмас мулк бозорида диллер сифатидаги фаолият;
- Кўчмас мулк савдолари ташкилоти бўйича фаолият;
- Кўчмас мулк бозорида ахборот ва маслахат хизматларини тақдим
етиш бўйича фаолият;
- Алохида кўчмас мулк обектларини уларни кейинчалик сотиш ёки
беғараз ишлатиш учун топшириш мақсадида, уларни яратиш фаолияти;
- Кўчмас мулкнинг ишончли бошқаруви бўйича фаолият.
Кўчмас мулк бозоридаги брокерлик фаолияти - риэлторлик ташкилоти (риэлтор) томонидан, кўчмас мулк битимларини тузиш билан аниқланади. Унга мижозларга топшириқ ва комиссиялар шартномаи асосидаги битимлар, ундан ташқари контрагентларни зарурий шартномаларни тузиш, задатка ва бошқа мухим хужжатларни тузиш ва шартномани имзолаш кабилар киради. Кўчмас мулк бозорида диллерлик фаолияти риэлторлик ташкилоти (риэлтор) томонидан кўчмас мулкни ўз номидан, ўз хисобидан унинг кейинг сотуви ёки фойдаланишга топширилиши (ижара) учун сотиб олишни кўзда тутади.
1.Rieltorlik faoliyati – boshqa shaxslar uchun ko’chmas mulk ob’ektlari amaliyotlarini xizmatlar mukofoti evaziga ko’rsatish, undan tashqari rossiya qonunchiligiga muvofiq ko’chmas mulk bozorida boshqa professional savdo faoliyati bo’yicha doimiy professional faoliyat;
2) professional rieltor – rieltorlik faoliyatini amalga oshiruvchi, individual tadbirkor sifatida ro’yxatdan o’tgan, jismoniy shaxs;
3) ko’chmas mulk bozorining professional qatnashchilari – ko’chmas mulk xuquqi va uning bitimini ro’yxatga olishni, yagona davlat siyosatini o’tkazishni ta’minlaydigan, rieltorlik faoliyatini amalga oshiruvchi yuridik va individual tadbirkorlar, va vakolatli organlar;
4) ko’chmas mulk bozori – ko’chmas mulk bozorining professional qatnashchilari va ularning hamkorligi orqali amalga oshiriluvchi, fuqarolik-qonuniy bitimlar va ko’chmas mulk boshqa amaliyotlari, ko’chmas mulk ob’ektlarining jamlanmasi;
5) rieltorlik xizmatlari iste’molchilar – rieltor (rieltorlik firmasi) bilan rieltorlik xizmatini ko’rsatish uchun shartnoma tuzgan jismoniy va yuridik shaxslar.
Rieltorlik faoliyati qatnashchilari deb, bir tomondan, rieltorlik faoliyatini amalga oshiruvchi (rieltorlik firmalar, rieltorlar) yuridik va individual tadbirkorlar, ikkinchi tomondan esa -bu xizmatlarning iste’molchilari (mijozlar) tushuniladi.
Rieltorlik firmasi deb, tashkiliy-xuquqiy shaklidan qat’iy nazar, Rossiya qonunchiligiga muvofiq tuzilgan va amal qiluvchi, ta’sis hujjatlarida asosiy savdo faoliyati sifatida rieltorlik faoliyati tan olingan yuridik shaxslar tan olinadi.
Rieltor – rieltorlik firmasi mijozlari yoki individual tadbirkorlar bilan bevosita ishlovchi, va broker bilan rieltorlik firmasi uchun barcha tayyorlov ishini tuzuvchi, yoki individual tadbirkor uchun fuqarolarning ko’chmas mulk bitimlarini amalga oshirish bo’yicha mijoz bilan shartnomani tuzuvchi jismoniy shaxs.
7.Xalqaro birja markazlari
AQSH birja tizimi. Buyuk Britaniya birja tizimi. Rivojlangan mamlakatlarning birja tizimi. Rossiya birja tizimi. Jahonning eng nufuzli birjalari: Nyu-York birjasi, London birjasi, Tokio birjasi va Parij birjasi. Fond bozorini birdaniga yuqori malakali va yuqori texnologiyalaridan foydalanuvchi xalqaro birja tizimlari.


Aqsh
Qisqacha aytiladigan «Uoll-strit» nomi ostida AQShning qimmatli qog'ozlar xarid qilinadigan va sotiladigan barcha birjalari: Nyu-york fond birjasi (New York Stock Exchange - NYSE), Amerika fond birjasi (American Stock Exchange - AMEX) va mintaqaviy fond birjalari nazarda tutiladi. AQSh birja tizimining asosi Nyu-york fond birjasi hisoblanadi.
Nyu-york fond birjasi 18-asrning boshlarida paydo bo'lgan, biroq Nyu-york gazetalarida qimmatli qog'ozlar muayyan bozori haqida xabar berilgan 1792 yilgacha u asosan tovar birjasi funktsiyalarini bajarib kelgan. 1792 yil dastlabki brokerlash bitimi imzolangan, 1817 yil esa «Nyu-york fond va birja kengashi» nomi va Nizomi paydo bo'lgan.

8.Ko’chmas mulk bozori.

Умумий холда мамлакат кўчмас мулк бозори шаклланишини қуйидаги омиллар билан характерлаш мумкин:

1. Макроэкономик нотурғунлик (вақтнинг у ёки бу моментида “сиёсий конюктура”томонидан мос келадиган, норматив актларни олдиндан кўриб бўлмайди).
2. Инфляция (бир томондан, инвестицон фаоллик сусаяди, ипотека кредитини нормал тизимининг ривожланиши “қотиб қолади”; бошқа томондан, кўчмас мулкка инвестициялаш кўпроқ ликвидли ва рентабилли йўналишларини чеклаш ўзига жалб қилади, негаки бу воситаларни “маълум
Даражада” инфляциядан сақлаш имконини беради.
3.Ҳуқуқий базанинг ривожланганлиги (айниқса кўчмас мулкка тегишли томондан).
4. Сиёсий нотурғунлик оқибатида информацион маконнинг кўркам эмаслиги, инфратузилмани кучсиз ривожланиши (фақатгина алоҳида звенолар вазифаси, роли ва хамкорлиги шакллари кўринади, ахборот йиғиш ва тахлили махсус хизматлари мавжуд емас), кўчмас мулк бозори қатнишчисини паст профессионаллиги (иш тажрибасининг камлиги, ҳуқуқий базани ноаниқлиги, ишчиларни профессионал сифатлар бўйича эмас, қариндошлилиги ва дўстлилигига қараб танлаш тенденсияси).
5. Кўчмас мулкни бҳолаш бўйича аниқ методик базанинг йўқлиги.
6. Кўчмас мулк бозори сегментларини номутаносиб ўсиши (енг катта кўламдагиси уй-жой бозори). Шундай қилиб, Ўз.Рес.нинг бозор муносабатларига ўтиши билан кўчмас мулк товарга айланмоқда ва кўчмас мулк бозори ривожланмоқда. Ерга нисбатан ҳуқуқларнинг ноаниқлиги, инфляция ва бошқа юқорида саналган омиллар россия кўчмас мулк бозори ривожида ўз аломатини қолдирмоқда. Иқтисодий синфлаштиришга кўра кўчмас мулк бу мулкнинг уч объекттидан бири хисобланади. Юртимиздаги назария ва амалиётга кўра кўп мақсадли “кўчмас мулк” ва “кўчмайдиган мулк” тушунчалари трактаталари мавжуд. Ўз тадқиқотларида муаллиф қуйидаги таърифдан келиб чиққан:
Кўчмас мулк-булар шундай объектки уни жисмоний тарафдан бузмасдан туриб қайта ўрнатиш иложи йўқ. Хўжалик фаолиятининг барча сохасида мажбурий равишда бозор муносабатларини ўрнатиш ва ривожлантириш, кўчмайдиган мулк вазифасини юритиш сохасига хам бозор елементларини киритилишини тақозо етади. Бозор муносабатларини хар қандай субъекти ўз вазифасини эркин ва самарали бажариши мумкин, агарда унда ўз фаолиятини амалга ошириш учун керак бўладиган шартлар мавжуд бўлса. Бу шартлар қаторида енг асосийларидан худудий мослашув ва ишлаш имконияти учун қониқарли объекттга эга бўлиш туради.