1-bob. Kimyo fanidan laboratoriya va amaliy ishlarni olib borishda talabalar bilimlarini shakllantirish muammosining nazariy asoslari

3-BOB. EKSPERIMENTAL DARSLARDA KIMYOVIY BILIMLARNI SHAKLLANTIRISH UCHUN ISHLAB CHIQILGAN METODOLOGIYANING SAMARADORLIGINI O'RGANISH
3.1. Pedagogik tadqiqotning aniqlovchi bosqichining mazmuni, usullari va natijalari.
Pedagogik tadqiqotlarni ularning yo'nalishi bo'yicha fundamental, amaliy va ishlanmalarga bo'lish mumkin.
1. Fundamental tadqiqotlar o'zlarining natijalari bilan pedagogikaning nazariy va amaliy yutuqlarini sarhisob qiladigan yoki prognostik asosda pedagogik tizimlarning rivojlanish modellarini taklif qiladigan umumlashtiruvchi tushunchalarga ega.²⁰
2. Amaliy tadqiqotlar-bu pedagogik jarayonning ayrim jihatlarini chuqur o'rganishga, ko'p tomonlama pedagogik amaliyot qonuniyatlarini ochib berishga qaratilgan ishlar.
3. Ishlanmalar allaqachon ma'lum bo'lgan nazariy qoidalarni hisobga olgan holda aniq ilmiy va amaliy tavsiyalarni asoslashga qaratilgan.
Pedagogik tadqiqotlarni ularning yo'nalishi bo'yicha fundamental, amaliy va ishlanmalarga bo'lish mumkin. Fundamental tadqiqotlar o'zlarining natijalari bilan pedagogikaning nazariy va amaliy yutuqlarini sarhisob qiladigan yoki prognostik asosda pedagogik tizimlarning rivojlanish modellarini taklif qiladigan umumlashtiruvchi tushunchalarga ega. Amaliy tadqiqotlar-bu pedagogik jarayonning ayrim jihatlarini chuqur o'rganishga, ko'p tomonlama pedagogik amaliyot qonuniyatlarini ochib berishga qaratilgan ishlar. Ishlanmalar allaqachon ma'lum bo'lgan nazariy qoidalarni hisobga olgan holda aniq ilmiy va amaliy tavsiyalarni asoslashga qaratilgan.

Fundamental va amaliy tadqiqotlar o'rtasidagi farqlar quyidagicha namoyon bo'ladi: 1) o'rnatilgan tushunchalar, qonunlar va nazariyalarning tabiatida, hodisalarning mohiyatini ochib berish chuqurligida — fundamental hodisalar o'rtasidagi eng chuqur, muhim aloqalarni, sodir bo'layotgan jarayonlarning ichki mexanizmini ochib beradi. Shuning uchun ular amaliy tadqiqotlar uchun asos bo'lib xizmat qiladi. Shu sababli amaliy fanlar qonunlari fenomenologik, fundamental qonunlar esa nazariy deb hisoblanadi. 2) ularning qonunlari va nazariyalarini qo'llash kengligida. Amaliy fanlarda qo'llaniladigan qonunlar zarurat bo'yicha cheklangan, chunki ular amalda o'lchanadigan xususiyatlar va miqdorlar o'rtasidagi aloqalarni o'rnatadi. Bundan farqli o'laroq, nazariy qonunlar bilvosita, ya'ni nazariyadan kelib chiqadigan mantiqiy xulosalarning murakkab zanjiri orqali aniqlanishi mumkin bo'lgan miqdorlarni o'z ichiga oladi.

Tadqiqot dasturi, qoida tariqasida, ikkita bo'limga ega - uslubiy va protsessual. Birinchisi, mavzuning dolzarbligini asoslash, muammoni shakllantirish, ob'ekt va mavzuni aniqlash, tadqiqotning maqsad va vazifalari, asosiy tushunchalarni shakllantirish (kategorik apparat), tadqiqot ob'ektini dastlabki tizimli tahlil qilish va ishchi gipotezani ilgari surishni o'z ichiga oladi. Ikkinchi bo'limda strategik tadqiqot rejasi, shuningdek, asosiy ma'lumotlarni to'plash va tahlil qilishning rejasi va asosiy tartiblari ochib berilgan.
Pedagogika sohasidagi tadqiqotlar deganda ta'lim qonunlari, uning tuzilishi va mexanizmlari, mazmuni, tamoyillari va texnologiyalari to'g'risida yangi bilimlarni olishga qaratilgan ilmiy faoliyat jarayoni va natijasi tushuniladi. Pedagogik tadqiqotlar faktlar va hodisalarni tushuntiradi va bashorat qiladi (V. M. Polonskiy).

Har qanday pedagogik tadqiqot umumiy qabul qilingan uslubiy parametrlarni aniqlashni o'z ichiga oladi. Bularga tadqiqot muammosi, mavzusi, ob'ekti va mavzusi, maqsadi, vazifalari, gipotezasi va himoyalangan pozitsiyalari kiradi. Pedagogik tadqiqotlar sifatining asosiy mezonlari dolzarblik, yangilik, nazariy va amaliy ahamiyatga ega bo'lgan mezonlardir. Tadqiqot mavzusini belgilaydigan eng ishonchli asos-bu shoshilinch hal qilishni talab qiladigan eng keskin, ijtimoiy ahamiyatga ega muammolarni aks ettiruvchi ijtimoiy buyurtma.

Ilmiy muammoni shakllantirish-bu maxsus qarash, maxsus bilim, tajriba va ilmiy malakani talab qiladigan ijodiy harakat. Tadqiqot muammosi "johillik haqidagi bilim" holati vazifasini bajaradi, ya'ni.tabiati va xususiyati hali to'liq aniq bo'lmagan va shuning uchun tizimli tartibga solinmaydigan qarama-qarshiliklarni hal qilishga faol ta'sir ko'rsatadigan ijtimoiy hayotning ba'zi sohalarini o'rganishga bo'lgan ehtiyojning ifodasi.
Muammoni hal qilish odatda tadqiqotning maqsadi hisoblanadi. Maqsad-qayta ko'rib chiqilgan muammo.
Muammoni shakllantirish tadqiqot ob'ektini tanlashga olib keladi. Bu pedagogik jarayon yoki pedagogik voqelik sohasi yoki qarama-qarshilikni o'z ichiga olgan har qanday pedagogik munosabat bo'lishi mumkin. Boshqacha qilib aytganda, ob'ekt aniq yoki bilvosita qarama-qarshilikni o'z ichiga olgan va muammoli vaziyatni keltirib chiqaradigan barcha narsalar bo'lishi mumkin.
Tadqiqotning maqsadi, ob'ekti va mavzusiga muvofiq, tadqiqot vazifalari aniqlanadi, ular odatda gipotezani sinab ko'rishga qaratilgan. Ikkinchisi nazariy jihatdan asoslangan taxminlar to'plamidir, ularning haqiqati tekshirilishi kerak.
- Dolzarblik mezoni ta'lim va tarbiya nazariyasi va amaliyotini yanada rivojlantirish uchun muammoni o'rganish va o'z vaqtida hal qilish zarurligini va zarurligini ko'rsatadi. Hozirgi tadqiqotlar hozirgi paytda eng dolzarb savollarga javob beradi, jamiyatning pedagogik fanga ijtimoiy tartibini aks ettiradi, amaliyotda yuzaga keladigan eng muhim qarama-qarshiliklarni ko'rsatadi. Muvofiqlik mezoni dinamik, harakatchan, vaqtga, aniq va o'ziga xos holatlarni hisobga olishga bog'liq²¹. Eng umumiy shaklda dolzarblik ilmiy g'oyalar va amaliy tavsiyalarga bo'lgan talab (ma'lum bir ehtiyojni qondirish uchun) va hozirgi paytda fan va amaliyot berishi mumkin bo'lgan takliflar o'rtasidagi tafovut darajasini tavsiflaydi.
- Tugallangan tadqiqotlar sifatini baholash uchun ilmiy yangilik mezoni qo'llaniladi. U yangi nazariy va amaliy xulosalarni, ta'lim qonuniyatlarini, uning tuzilishi va mexanizmlarini, mazmuni, tamoyillari va texnologiyalarini tavsiflaydi, ular hozirgi kunga qadar pedagogik adabiyotlarda ma'lum bo'lmagan va qayd etilmagan.
- Tadqiqotning yangiligi ham nazariy, ham amaliy ahamiyatga ega bo'lishi mumkin. Tadqiqotning nazariy ahamiyati kontseptsiyani yaratish, gipoteza, naqsh, usul, model, yondashuv, tushuncha, printsipni olish, muammoni, tendentsiyani, yo'nalishni aniqlash, tizimni ishlab chiqishdan iborat. Tadqiqotning amaliy ahamiyati takliflar, tavsiyalar va boshqalarni tayyorlashdan iborat.
Tadqiqot qidiruvining mantig'i va dinamikasi bir qator bosqichlarni amalga oshirishni o'z ichiga oladi: empirik, gipotetik, eksperimental-nazariy (yoki nazariy), prognostik.
Empirik bosqichda ular tadqiqot ob'ekti to'g'risida funktsional tasavvurga ega bo'ladilar, haqiqiy ta'lim amaliyoti, ilmiy bilimlar darajasi va hodisaning mohiyatini anglash zarurati o'rtasidagi qarama-qarshiliklarni aniqlaydilar, ilmiy muammoni shakllantiradilar. Empirik tahlilning asosiy natijasi tadqiqot gipotezasi bo'lib, uning qonuniyligi tadqiqotning dastlabki kontseptsiyasi sifatida tekshirilishi va tasdiqlanishi kerak bo'lgan etakchi taxminlar va taxminlar tizimidir.
Gipotetik bosqich tadqiqot ob'ekti haqidagi haqiqiy g'oyalar va uning mohiyatini anglash zarurati o'rtasidagi ziddiyatni hal qilishga qaratilgan. Bu tadqiqotning empirik darajasidan nazariy (yoki eksperimental-nazariy) darajaga o'tish uchun sharoit yaratadi.
Nazariy bosqich tadqiqot ob'ekti haqidagi funktsional va faraziy g'oyalar va u haqidagi tizimli g'oyalarga bo'lgan ehtiyoj o'rtasidagi ziddiyatni bartaraf etish bilan bog'liq.
Nazariyani yaratish bizga bashoratli bosqichga o'tishga imkon beradi, bu esa tadqiqot ob'ekti to'g'risida yaxlit ta'lim sifatida olingan g'oyalar va uning yangi sharoitlarda rivojlanishini bashorat qilish, oldindan bilish zarurati o'rtasidagi ziddiyatni hal qilishni talab qilad