1-bob. Shaxs psixologiyasi: fanga kirish

O'z-o'zini samaradorligi: qo'rquvni engishni qanday o'rganish kerak
Bandura doimiy ravishda xatti-harakatlarni terapevtik o'zgartirish usullarini ishlab chiqish va xatti-harakatlarning yagona nazariyasini ishlab chiqishga yo'naltiradi. Darhaqiqat, u endi “nazariyaning qadr-qimmati pirovard natijada uning foydaliligiga qarab baholanishi mumkin, bu psixologik o‘zgarishlarga ta’sir ko‘rsatish usullarining samaradorligi bilan namoyon bo‘ladi”, deb ta’kidlaydi (Bandura, 1986, 4-bet). Xulq-atvorni o'zgartirish usullarini ishlab chiqishni ta'kidlagan holda, Bandura ularning klinik qo'llanilishi ularga asoslangan tamoyillarni tushunishga, shuningdek, ushbu usullarning ta'siri samaradorligini tegishli testlarga asoslangan bo'lishi kerakligiga qat'iy ishonadi.
Terapevtik xulq-atvorni o'zgartirish jarayoni ijtimoiy-kognitiv nuqtai nazardan qanday kontseptsiyalanadi? Ushbu yo'nalishning terapevtik usullarida tahdidli yoki qo'rqinchli vaziyatlarga qarshi turish va ularni engish qobiliyatini ongli ravishda o'zgartirish muhim rol o'ynashi ajablanarli emas. Aslida, Banduraning ta'kidlashicha, terapiyaning samaradorligi, qanday usullar qo'llanilishidan qat'i nazar, birinchi navbatda mijozning ongli o'z-o'zini samaradorligini oshirish qobiliyati bilan belgilanadi (Bandura, 1982, 1986). Bundan tashqari, u mijozning to'siqlar va muvaffaqiyatsizliklar qarshisida mehnatsevarligi va qat'iyatliligi samaradorlikni kutish bilan boshqariladi, deb ta'kidlaydi. Shaxsiy samaradorlikka bo'lgan yuqori umidlar mijozga psixo-ijtimoiy faoliyatni yaxshilash uchun zarur bo'lgan turli qadamlarni qo'yishga imkon beradi.
Terapevtik xulq-atvor o'zgarishining kognitiv mexanizmi sifatida o'z-o'zini samaradorligini idrok etishni o'zgartirish qo'rquv va tashvish bilan bog'liq muammolarda alohida qo'llaniladi. Fobiya (ya'ni, o'ziga xos va mantiqsiz qo'rquvlar) bo'lgan mijozlar o'z-o'zini samaradorligini anglash darajasini oshirish uchun davolanishga qaratilgan o'nlab tadqiqotlar o'tkazildi (Bandura va Adams, 1977; Bandura va boshq., 1977; Bandura va Schunk, 1981). Bandura va boshq., 1982; DiKlemente, 1981; Gauthier va Ladouceur, 1981). Misol sifatida, gazeta reklamasidan olingan kuchli o'rgimchak qo'rquvi bo'lgan sub'ektlar past yoki o'rtacha ko'rsatkichlarga ega bo'lgan bitta tajribani (Bandura va boshq., 1982) ko'rib chiqaylik. O'n to'rt sub'ekt, barcha ayollar, o'zlarining xayoliy qo'rquvlari tufayli charchagan va qobiliyatsiz bo'lib, yordam so'rashdi. Ba'zi hollarda, masalan, agar ular o'z uylarida o'rgimchakni ko'rsalar, qochib ketishadi va qo'shnisi unga insektitsid sepmaguncha qaytib kelishmaydi. Boshqalar esa o‘zlari boshqarayotgan mashinada o‘rgimchakni payqab, undan sakrab tushishdi. Yana boshqalar o'rgimchakni ilgari ko'rgan yoki u erda bo'lishi mumkinligini tasavvur qilgan joyga kira olmadilar.
Mavzularga birinchi navbatda qochish harakati testi berildi . Sinov 18 ta elementdan iborat bo'lib (8-2-jadvallar) katta o'rgimchak bilan tobora ko'proq tahdid soladigan shovqinlarni talab qiladi. Dastlabki tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, o'rgimchakdan qo'rqish bilan kasallangan odamlar aynan shu turdagi o'rgimchaklardan qo'rqishadi. Vazifalar uzoqdan (o'rgimchakka plastik idishda yaqinlashish) dan aloqa qilishgacha (o'rgimchak tizzangiz ustida emaklab ketsin) bo'lgan. Qochish xulq-atvori testini o'tkazishda, sub'ektlar har bir topshiriqni kutish va tegishli harakatlarni bajarish paytida qo'rquvning intensivligini 10 balli shkala bo'yicha ovoz chiqarib xabar berishdi. Bundan tashqari, sub'ektlarga barcha 18 ta topshiriqning ro'yxati berildi va topshiriqni bajarish qobiliyatiga bo'lgan ishonch darajasini 100 balli tizimda baholash so'raldi. Ulardan biri bu xatti-harakatning samarasizligini va 100 tasi vazifaga to'liq ishonchni ko'rsatdi. Mavzularning o'z-o'zini samaradorligini ular 100 balllik shkala bo'yicha 20 ball yoki undan yuqori samaradorlik darajasini baholagan vazifalar soniga qarab baholanishi mumkin edi.