1-bob. Shaxs psixologiyasi: fanga kirish

Subyektivlik - ob'ektivlik
Banduraning o'zaro determinizm kontseptsiyasida ta'kidlanganidek, shaxs va atrof-muhit o'rtasidagi uzluksiz o'zaro ta'sir sub'ektivlik va ob'ektivlikning chalkashligini aks ettiradi. Subyektivlik pozitsiyasini odamlarning atrof-muhitning ob'ektiv ta'siriga mexanik ravishda duchor bo'lmasligida ko'rish mumkin. Aksincha, bu ta'sirlar xulq-atvorni har qanday tarzda o'zgartirishdan oldin shaxsiy va ehtimol sub'ektiv ichki omillarning (ya'ni, kognitiv tuzilmalar) ta'siri bilan vositachilik qiladi. Subyektivlikning yana bir belgisini Banduraning o'z-o'zini hurmat qilish standartlari kontseptsiyasida topish mumkin, chunki bu standartlar odamlar orasida farq qiladi va ikki kishi ob'ektiv ravishda bir xil vaziyatlarni boshqacha qabul qilishi va ularga javob berishi mumkin. Shunday qilib, Bandura shaxsiy tajribaning inson faoliyatidagi rolini tan oladi.
Ammo Bandura hech qanday holatda fenomenolog nuqtai nazaridan insonning sub'ektiv dunyosiga kirmaydi; u yangilangan bixevioristga yarasha ehtiyotkorlik bilan yuradi, sub'ektiv tajribaning o'rganilmagan va balki ilmiy jihatdan qabul qilib bo'lmaydigan o'rmonining qa'riga nazar tashlaydi. Iloji bo'lsa, u barcha ichki aqliy tuzilmalarni ob'ektiv kuzatiladigan parametrlar bilan bog'lash uchun bor kuchini sarflaydi. Zero, ijtimoiy-kognitiv nazariyadagi odamlar atrof-muhitga ta'sir ko'rsatishi sababli, atrof-muhit (ob'ektiv omillar) ham inson xatti-harakatlariga ta'sir qilishini e'tiborsiz qoldirib bo'lmaydi. Shunday qilib, sub'ektivlik va ob'ektivlik ijtimoiy-kognitiv nazariyada bir xil pozitsiyani egallaydi.
Proaktivlik – reaktivlik
Ijtimoiy-kognitiv nazariyadagi odam doimo tashqi ta'sirlarga ta'sir qiladi, lekin faol ravishda javob beradi ! Ushbu aniq paradoksni tushunish uchun Banduraning quyidagi bayonotini ko'rib chiqing.
Inson xulq-atvorini faqat tashqi ta'sirlar mahsuli yoki o'tmishdagi qo'zg'atuvchining qoldiq ma'lumoti sifatida tushuntirishga intiladigan nazariyalar inson tabiatining qisqartirilgan rasmini beradi. Odamlar o'z-o'zini boshqarish qobiliyatiga ega, bu ularga o'z fikrlarini, his-tuyg'ularini va harakatlarini kutilgan natijalar orqali nazorat qilish imkonini beradi. Binobarin, psixo-ijtimoiy faoliyat insonning o'z va tashqi ta'sir manbalarining o'zaro ta'siri bilan tartibga solinadi (Bandura, 1989, 1179-bet).
Aslini olganda, bu bayonot Banduraning o'zaro determinizm haqidagi ta'limotini bir xil darajada faol va reaktiv pozitsiyalarni aks ettiradi.
Bandura nuqtai nazaridan, odamlar tashqi ta'sirlarga kuzatish orqali munosabat bildiradilar va keyin bu ta'sirlarni o'zlarining kognitiv tuzilmalari orqali qayta ishlaydilar. Odamlar o'z harakatlarining mumkin bo'lgan tashqi oqibatlarini kuzatadilar, o'ylaydilar, rejalashtiradilar va kutadilar. Darhaqiqat, ijtimoiy-kognitiv nazariya nuqtai nazaridan shuni aytish kerakki, odamlarning xatti-harakati o'tmishdagi yoki hozirgi tashqi natijalarga bo'lgan munosabatidan ko'ra ko'proq kutilgan oqibatlarga bo'lgan munosabati bilan boshqariladi. Inson o'zini kelajakka qaratib, xulq-atvorni rivojlantiradi (proaktiv), lekin, birinchi navbatda, o'z harakatlarining kutilgan natijalariga munosabat bildiradi (reaktivlik). Demak, proaktivlik va reaktivlikning asosiy qoidalari sotsial-kognitiv nazariyada o‘zaro bog‘langan deb aytishimiz mumkin.