1-bob. Shaxs psixologiyasi: fanga kirish

Qiymat shartlari
Bolalarning ijobiy e'tiborga bo'lgan ehtiyoji juda katta ekanligini hisobga olsak, ular juda ta'sirchan va ular uchun muhim bo'lgan odamlarning ta'siriga moyil bo'lishlari ajablanarli emas. Aniqroq qilib aytadigan bo'lsak, bolalar ba'zi narsalarni qilish mumkinligini va ba'zi narsalarni qila olmasligini bilish ijtimoiylashuv jarayoniga xosdir. Ko'pincha ota-onalar bolaning istalgan xatti-harakatiga ijobiy munosabatda bo'lishadi. Ya'ni, agar bolalar o'zlarini kerakli tarzda tutsalar, ular ijobiy e'tiborni boshdan kechirishadi, aks holda u yo'q. Bu Rojersning shartli ijobiy e'tibor yoki qiymat shartlari deb atagan narsasini yaratadi , bu esa bolalarda ijobiy e'tiborni his qilish holatlarini belgilaydi. Turli vaziyatlarda shartlar juda boshqacha bo'lishi mumkin, lekin asosiy tamoyil qoladi: "Men sizni sevaman, hurmat qilaman va qabul qilaman, agar siz men xohlagandek bo'lsangiz." Shartli ijobiy e'tibor bolalarning boshqalar, ayniqsa ota-onalari tomonidan kutilgan xatti-harakatlari uchun maqtov, e'tibor, ma'qullash va boshqa mukofotlar olishini anglatadi. Darhaqiqat, bolalar yillar davomida tajriba orttirar ekan, agar ularning xatti-harakatlari ota-onalari tomonidan ma'qullansa, ular maqtovga sazovor bo'lishlarini va sevishlarini eslashadi. Va aksincha, agar ular ota-onalari nuqtai nazaridan noto'g'ri yoki nomaqbul harakat qilsalar, unda ular qadrlanmaydi va sevilmaydi.
Shartli ijobiy e’tiborga misol: Ota o‘g‘liga semestrni to‘g‘ridan-to‘g‘ri “A” bilan tugatsa, u nafaqat cho‘ntak pulini ko‘paytirishini, balki mashina yuvish, o‘t-o‘lanlarni kesish mas’uliyatidan ham xalos bo‘lishini aytadi. Shartli ijobiy e'tibor, shuningdek, insoniy munosabatlarning boshqa ko'plab turlarida, kimdir rad etilganda yoki ma'qullash va qo'llab-quvvatlashda namoyon bo'ladi. O'rta maktab o'qituvchilari ko'pincha sinfdagi eng diqqatli yoki mehnatsevar bo'lgan o'quvchini oltin yulduz bilan taqdirlaydilar (hamma ko'rishi uchun uni doskaga mahkamlab qo'yishadi). Kollej prezidenti fakultet a'zolarini o'qitish sifati yoki ilmiy faoliyatiga qarab targ'ib qiladi yoki rag'batlantirmaydi. Har bir misolda inson o'z qadr-qimmatini qanday baholashi (o'zini o'zi qadrlashi) boshqalar tomonidan unga qo'yilgan talablarning bajarilishiga bog'liq. Boshqa odamlarning bu shartli ijobiy e'tibori, odamning ba'zi jihatlarda qadrli ekanligini his qilishiga olib keladi.
Rojersning ta'kidlashicha, bolaga nisbatan qadriyat sharti uning to'liq faoliyat ko'rsatadigan shaxs sifatida rivojlanishiga zarar etkazadi , chunki bola o'zi nima bo'lishni xohlashini va bunga erishishni emas, balki boshqalarning standartlariga javob berishga harakat qiladi. Bunday sharoitda bola o'zini shaxs sifatida baholay boshlaydi (u uchun nima qimmatli va nima qimmat emas) faqat ma'qullash va qo'llab-quvvatlanadigan xatti-harakatlar, fikr va his-tuyg'ularning qiymati nuqtai nazaridan. Bola ba'zi jihatlarda o'zini qadrlashini, ba'zi jihatlarda esa yo'qligini his qiladi. Bu jarayon organizm tajribasiga mutlaqo mos kelmaydigan va shuning uchun sog'lom shaxsni rivojlantirish uchun mustahkam asosni ta'minlamaydigan kontseptsiyani o'ziga olib keladi.
Rojersning so'zlariga ko'ra, qiymat shartlari otdagi ko'r odamga o'xshab, mavjud tajribaning bir qismini kesib tashlaydi. Qadriyat sharoitlari bo'lgan odamlar o'zlarining xatti-harakatlarini cheklashlari va haqiqatni buzishlari kerak, chunki hatto taqiqlangan xatti-harakatlar haqidagi ongli fikrlar ham uning namoyon bo'lishi kabi tahdidli bo'lishi mumkin. Bunday himoya natijasida bunday odamlar atrof-muhit bilan to'liq va ochiq muloqot qila olmaydi. Masalan, sho'ng'in taxtasidan sho'ng'ishdan qo'rqqan bolaga tengdoshlari: “Qiz bo'lmang. Oldinga boring va sakrang." Keyin bola tengdoshlarining maqtoviga sazovor bo'lish uchun qo'rquvni yashirishi mumkin.