1-bob. Shaxs psixologiyasi: fanga kirish

Markaziy dispozitsiyalar
Odamning unchalik keng qamrovli bo'lmagan, ammo baribir hayratlanarli xususiyatlari, ya'ni markaziy dispozitsiyalar , ta'bir joiz bo'lsa, shaxsiyatning qurilish bloklari hisoblanadi. Tavsiya maktublarida sanab o'tilgan sifatlar (masalan, o'z vaqtidalik, ehtiyotkorlik, mas'uliyat) bilan taqqoslaganda, markaziy dispozitsiya yaxshiroqdir. Markaziy moyillik - bu boshqalar osonlikcha aniqlay oladigan odamning xatti-harakatlaridagi tendentsiyalar.
"O'rtacha odamda nechta markaziy xususiyat bo'lishi mumkin?" Bu masalaga oydinlik kiritish uchun Allport o'z talabalaridan "o'zingiz yaxshi biladigan bir jinsdagi odam haqida o'ylang" yoki "uni tasvirlab bering, siz uchun eng yaxshi va eng to'g'ri bo'lgan so'zlar, iboralar yoki jumlalarni sanab o'tishni so'radi. bu shaxsning xususiyatlari” (Allport, 1961, 366-bet). Talabalarning 90% uchtadan o'ntagacha muhim xususiyatlarni sanab o'tdi, o'rtacha soni 7,2 ni tashkil etdi. Shunday qilib, Allport, shaxsni tavsiflash mumkin bo'lgan markaziy dispozitsiyalar soni hayratlanarli darajada kichik, ehtimol beshdan o'ntagacha degan xulosaga keldi. Insonning o'zi nuqtai nazaridan, markaziy dispozitsiyalar soni haqiqatan ham oz. Misol uchun, HG Uells bir marta uning hayotida faqat ikkita asosiy mavzu borligini ta'kidladi: tartibli dunyo hamjamiyatiga intilish va jinsiy aloqa muammosi.
Ikkilamchi moyilliklar
Kamroq ko'rinadigan, kamroq umumlashtirilgan, barqaror bo'lmagan va shuning uchun shaxsni tavsiflash uchun unchalik foydali bo'lmagan xususiyatlar ikkilamchi dispozitsiya deb ataladi . Ushbu bo'limda oziq-ovqat va kiyim-kechak imtiyozlari, o'ziga xos munosabat va insonning vaziyat xususiyatlari bo'lishi kerak. Masalan, politsiya xodimi tezlikni oshirgani uchun belgi qo'ygan holatlar bundan mustasno, o'zini hech qachon itoatkor va itoatkor tutmaydigan odamni ko'rib chiqaylik. Allport ta'kidlaganidek, insonning ikkinchi darajali fe'l-atvorini aniqlash uchun uni yaqindan bilish kerak.

Proprium: o'z-o'zini rivojlantirish

Hech bir personolog, ayniqsa Allport, shaxsiyat shunchaki bir-biriga bog'liq bo'lmagan moyilliklar to'plami ekanligiga ishonmaydi. Shaxs tushunchasi individuallikning barcha jihatlarining birligi, tuzilishi va integratsiyasini o'z ichiga oladi, unga o'ziga xoslik beradi. Shuning uchun munosabatlar, baholar, motivlar, sezgilar va moyilliklarni bir butunlikda birlashtiradigan qandaydir printsip bor, deb taxmin qilish oqilona. Allportning fikriga ko'ra, bilish va shaxsning tabiatini tavsiflash muammosini hal qilish uchun ego yoki turmush tarzi kabi umumlashtirish darajasidagi konstruktsiyalar kerak. Ammo bu atamalarning barchasi juda ko'p noaniq ikkilamchi ma'no va semantik noaniqliklarni o'z ichiga oladi, shuning uchun Allport yangi atama - propriumni kiritadi.

Allportning fikricha, proprium inson tabiatining ijobiy, ijodiy, o'sishga intilayotgan va rivojlanayotgan xususiyatidir. Bu "eng muhim va markaziy sifatida amalga oshirilgan" sifatdir (Allport, 1968a, 4-bet). Biz sub'ektiv tajribaning "meniki" kabi bir qismi haqida gapiramiz. Qisqasi, bu o'z-o'zidan boshqa narsa emas.
Allport, proprium ichki birlik tuyg'usini shakllantirishga hissa qo'shadigan shaxsiyatning barcha tomonlarini o'z ichiga oladi, deb hisobladi (Ollport, 1955). U propriumni insonning tabiati, niyatlari va uzoq muddatli maqsadlariga nisbatan doimiyligi ma'nosida ko'rib chiqdi. Shu bilan birga, u propriumni homunculus yoki "shaxs ichida yashovchi kichkina odam" deb hisoblamadi. Proprium butun shaxsdan ajralmas. Bu o'ziga xos tashkil etuvchi va birlashtiruvchi kuch bo'lib, uning maqsadi inson hayotining o'ziga xosligini shakllantirishdir.
Allport (1961) bolalikdan voyaga etgunga qadar propriumning rivojlanishida ishtirok etgan "men" ning etti xil jihatini aniqladi. Propriotik deb ataladigan bu funktsiyalar sekin rivojlanadi va ularning yakuniy konsolidatsiyasi natijasida "men" sub'ektiv bilish va sezish ob'ekti sifatida shakllanadi. Quyida keltirilgan shaxsiyatning o'ziga xos xususiyatlari rivojlanayotgan shaxsda ularning ketma-ket paydo bo'lish tartibida keltirilgan (6-1-jadval).