1-боб. ЎСимликлар ва улардан озуқа маҳсулотлари олиш, арид ҳудудларни ўзлаштиришда биологик препаратлардан фойдаланиш, тупроқлар тавсифи. ҚОвулдан озуқа махсулотлари тайёрлаш асослари ва ачитқилар етиштириш


Усимликлар - ноёб моддалар олишнинг табиий манбаълари


Download 45.56 Kb.
bet2/8
Sana08.03.2023
Hajmi45.56 Kb.
#1253010
1   2   3   4   5   6   7   8
Bog'liq
shohrux(1)

1.2 Усимликлар - ноёб моддалар олишнинг табиий манбаълари.
Табиат усимликлар ва микроблар дунёсига бой. Ноёб хусусиятли ва кимматли таркибга эга бўлган ноанъанавий ўсимликлар Ўрта Осиё. айникса. Ўзбекистонда кенг таркалган бўлиб. улардан ковул дўлана. жийда. наьматак. гулхайри. кўк-сагиз, тоиинамбур, батат (Хитой ширин картошкаси). судан атиргули. коврак, ширинмия. мандрагор ва шу каби кимматли ўсимликлар ўсади. Уларнинг таркибида кимматли озука моддалар (нутритсевтиклар) ёки биологик актив моддалар (парафармацевтиклар) куи булиб, бу моддалар бевосита ичга киритилади. ёки озука махсулотларн таркибларига киритилади. Бундай кўшимчалар организмнинг касаликка каршилик кобилиятшш оширади. касаликка чалинши эхтимолини камайтиради. шунингдек, турли касалликлардан даволаш ва профлактика килши. айникса ошкозон - ичак кассалликларини (ОИК) даволаниш самардорлигани оширади. даволаш-ирофилактика ишларини коррекциялайди. Айникса. инсонлар саломатлиги ва хавфсизлигани таъминлаш муаммоларини бартараф зииида. шўрхок ва кумли тупрокларда, чулларда. тоғ адирларда. вохаларда усувчи, таркибида даволовчи табий тузилиш ва хусусиятга эга, инсонлар соглиги учун фойдали ноёб усимликлар, уларнинг меваларн, даволовчи моддаларининг мавжудлиги ва микдорларига алохида эътибор берилмокда.
ЮНИСЕФ, маълумотларига кўра, беш миллиард аҳоли оч, нкки миаллиард ахоли овкатида витамин ва минерал моддаларни етшимаслиги туфайли аклий ва психик потенцналида, ривожланишида ортда колмокда. Микроэлеметларнинг етшимаслиги асорати (анемия ва ожизлик ) илгаридан маълум. лекин тадкикотлар витаминлар ва минерал моддалариннг кисман етишмаслиги хам организм ривожланишида катта муаммолар келтириб чикаргаии. хамда болалар. шунингдек. катта ёшли ахоли ўртасида милионлаб кишиларнинг ўлимига олиб келиши мумкин [13; ЗЗ-б. 28; 43-б, 80;73-б, 63; 68-б]. Бундан 15-20 йил мукаддам витамин ва минерал моддаларнинг етгаимаслии! катта муаммо хисобланмас эди. лекин, ушбу ташкилотлар маълумотларидан куринадики. витамин ва минерал моддалар етшимаслиги Ер шарнинг учдан бир кисмида огир асоратлар келтириб чнкармокда. Микроэлементларнинг ахамияти дунёнинг 80 дан ортик мамлакатлари олимлари тарафидан ўрганилиб, хар куни темир моддаси етшимаслиги, яъни анемия окибатида мингдан зиёд аёллар хаётдан куз юмади. хомнладорлик паитида йод еттишмаслиги натижасида 20 мли.дан ортик акли тўлик ривожланмаган. ногирон болалар дуёга келади. Агар минерал моддалар ва витаминлар танкислигн олди олинмаса. ривожтанаётган мамлакатларда хам тугилаётган ва ўсаётган болаларшшг хам жисмонии, хам аклий тўлик етилмаслиги хавфи бор. Саломатликшшг ёмонлашуви атроф-мухит антроиоген факторларининг организмга таъсирн. шунингдек. озик-овкат таркибининг балансланмаганлиги экологик тоза озукали ва биологик кимматли кўшимчалар мавжуд эмаслигидир. Бу муаммоларни хал килшининг йулларидан бири. организм учун мухим булган озука л а дефитсит хисобланган, биологик актив моддаларни табиий манбалардан олши. хусусиятларини урганиш ва улардан экологик хавфсиз. диетик, профилактик махсулотлар тайёрлаш биотехнологиясини яратшидан ва ишлаб чикаришга тадбик этишдан иборатдир.
Хозирда бутун дунё мамалакатлари, шу жумладан Ўзбекистонда хам соя ўсимлииши етиштиришга аълохида эътибор берилмокда. Чунки. соя таркибидаги оксиллар. липидлар. озука толалари организмни тук тутишдан ташкари. ундаги фитатлар, пибиколин каби моддалар организмни радиатсиядан химоя кидали. Табиатда бир катор калпокли кузикоринлар. замбуругларнинг бир канча турлари мавжуд бўлиб. улар оғир метал ионлари. радионуклидларни аккумуляииялайди ва зарарсизлантиради [8; 9-6].
Экологик шароитнинг ёмонлашуви янада тезрок профилактик хусусиятга эга булган махсулотлар ишлаб чикаришнинг янгн назарий ва амалий ёндошувини. тугридан тугри. эффектов ва локал таъснрга эга даволовчи кучга эга озука махсулотлари ва уларнинг турларини кўпайтириш бўйича амалий таклифлариин ишлаб чнкишни талаб килади. Темир моддаси танкислиги. йод анемиясн ривожланган касалликлардан бирн бўлиб, камконлик касаллиги барча формаларшшнг 80%ини ташкил этади. Бутун жахон согликин саклаш жамияти маълумотларига кўра, ер шаримизнинг хар бешинчи ахолиси темир моддаси етишмаслигадан жабрланган бўлиб. темир моддаси танкислиги анемияси умумбашарий муаммога айланган. Озик- овкатларда асосан 3 валентли темир оксиди булиб. гўшт махсулотлари ( мол, куй. жигар. кон. товук гуштларида) темирнинг иккала шакли бўлади. лекин улар турли микдорда учрайди. Барча ривожланган мамлакатларда. шунингдек. Узбекистонда янги махсулотлар ишлаб чикиш буйнча доимий нзлаиншлар одно борюмокда. АКШ Канада. Яиония. Франция. Буюк Британия, шуиннгдек. Узбекистан Ресиубликаси, ген модификатсияланган махсулотларни инкор килиш. тупрокни согломлаштнриш. табий озик-овкат махсулотлари ва уларнинг комионентларини тайёрлаш. ишлаб чикишни ташкилаштириш. ахолининг соглигини саклаш. озик-овкат махсулотларини биокимёвий таркибинн мутаносиблаштирши бўйнча дунёвии ва илмий дастурларни кўллаб-кувватлайди. Масалан. АКШда хар йили Федерал бюджет хисобидан миллиард доллар озик-овкат махсулотларшш биологик фаол кўшилмалар (БФК). яъни табшш комионентлар билан боиитши учун сарфланади. Франиияда охирги 10 иил ичида БФК ишлаб чикиш 350 маротабага ошди. Яиоиняда ушбу йуналиш конунлаштирилган булиб. давлат ривожлашгаииишг асосий стратегик йуналгшии'а киритилган. Мутахасислар ва олимларнинг фикрича. профилактик ва тикланиш медицинасида. гомеотераиияга йўналтирган озик-овкат махсулотлари. 30-50% анъанавин доривор препаратларни ўрнини босади [80: 72-б, 81: 22-б. 135: 664-б]. Шундай килиб. ноёб биологик кийматли ва физиологик фаол моддаларни яратши буйича кенг кўламли илмий тадкикот ишлари олиб бориш лозимлиги давр талаби ва шиори бўлиб колмокда.
Бундай тадкикотлар Ўзбекистон худудида, айникса. кумли чулларда таркалган анъанавий ва ноанъанавий ноёб ўсимликларни. яъни саксовул, янток. андиз. эсиарцет ва албатта ковулии уз ичига олади [125: 635-6. 136: 125-6, 86; 80-6. 116; 216-6]. Бундай кўпкиррали муаммони, яъни ноёб. ноанъанавий. экстремал, кургокчиликда. тузли. кучли куёш инсоляцияси юкори бўлган шароитларда ўсиб, хосил берадиган ўсимликларин топиш ва хар том онлама урганиш лозимдир. Шу сабабли, ёввойи ўсимлик, яъни термоксерофнт -ковулни (Cаппарис сипиноса Л.) урганиш илмий ва амалий ахамиятга эта, бинобарин. ушбу куп йиллик ёввойи ўсимлик Европа ва Ўрта Осиё мамлакатларида кенг таркалган, турли озукавий, доривор моддалар олиш учун потенциал манбаъ бўлиб хизмат килиши мумкин.

Download 45.56 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling