1. Buxgalteriya hisobi schyotlaridagi ikkiyoqlama yozuv va uning asoslanishi

Sintetik va analitik (tahliliy) hisob. 
2. Sintetik schyotlar xo„jalik mablag„lari va ular manbalari haqida umumiy va qiymat 
ko„rinishidagi ma‟lumotlarni olish maqsadida hisob yuritishga mo„ljallangan. Analitik 
schyotlar ma‟lumotlari xo„jalik mablag„lari va ularni manbalarini nafaqat qiymat, balki 

---

natura hamda mehnat o„lchovi birliklarida yuritishga mo„ljallangandir. Analitik 
schyotlar bo„yicha buxgalteriya provodkalari amalga oshirilmaydi. 
Korxona ba‟zi xo„jalik mablag„lari hisobini yuritishda bir necha bahodan foydalanish 
zaruriyati tug„iladi. Shunday mablag„lar va ular tashkil topish manbalari hisobini 
yurituvchi schyotlar tartibga soluvchi schyotlar deb ataladi. Kalkulyatsiya schyotlari 
korxona faoliyatida mahsulotlar, sotilgan tovarlar, bajarilgan ish va ko„rsatilgan 
xizmatlar tannarxini aniqlash uchun xarajatlar hisobini yuritishga mo„ljallangan. 
Taqqoslovchi schyotlar ayni bir muomalalar yoki korxonaning butun bir moliyaviy-
xo„jalik faoliyatining natijasini aniqlash uchun ishlatiladi. 
Taqsimlovchi schyotlar. Bu schyotlar korxonaning ba‟zi bir xarajatlarini hisobga 
olish va ularni kalkulyatsiya ob‟ektlari yoki hisobot davrlari o„rtasida to„g„ri taqsimlash 
maqsadida qo„llaniladi Yig„ib taqsimlovchi schyotlar. Bu schyotlar ma‟lum xo„jalik 
jarayonidagi xarajatlarni bir oy davomida hisobga olish, bu xarajatlarni iqtsiodiy 
mazmuniga qarab, guruhlashtirish va ularni kalkulyatsiya obyektlari o„rtasida oldindan 
qabul qilingan biror bazisga nisbatan mutanosib ravishda taqsimlash uchun xizmat 
qiladi. 
Har bir xo„jalik operatsiyasi mablag„ning tuzilishida yoki manbaning tuzilishida yoki 
bir vaqtda ham mablag„da ham manbada bir xil summaga o„zgarishga olib keladi. 
Bunday o„zgarishlarni qayd qilish uchun buxgalteriya hisobida ikkiyoqlama yozuv usuli 
qo„llaniladi. Ikkiyoqlama yozuv shunday yozuvki, uning natijasida har bir xo„jalik 
operatsiyasining summasi schyotlarda ikki marotaba: bir schyot debetida va ayni vaqtda 
o„zaro bog„liq bo„lgan boshqa schyotning kreditida qayd qilinadi. Chunki xo„jalik 
operatsiyalari yuzaga keltiradigan o„zgarishlar ikkiyoqlama xususiyatga ega va 
hisobning ikki alohida schyotiga ta‟sir etadi. 
Balans schyotlari deb, balansda qatnashadigan schyotlarga aytilib, ular bo„yicha ikki 
yoqlama yozuv amalga oshiriladi. Tranzit schyotlar (T) - bu hisobot davrida 
foydalaniladigan, lekin yopiladigan Moliyaviy natijalar to„g„risidagi hisobotda aks 
ettiriladigan hisobot davri oxiriga qoldiqqa ega bo„lmaydigan daromadlar va 
xarajatlarning vaqtinchalik schyotlaridir. Balansdan tashqari schyotlar (BT) - bu 
korxonaga qarashli bo„lmagan, lekin vaqtinchalik tasarrufida bo„lgan, aktivlarning 
mavjudligi va harakati, shartli huquqlar va majburiyatlar haqidagi axborotni 
umumlashtirishga mo„ljallangan schyotlardir. Bu schyotlar boshqa schyotlar bilan 
o„zaro bog„lanmaydi va korxonaning hisobotida aks ettirilmaydi. 
Schyotlar rejasi - buxgalteriya hisobi tizimidagi axborotning umumiy tuzilishini, 
uning xo„jalik mexanizmiga muvofiq holda iqtisodiy tavsifini aniqlab beradi. 
O„zbekiston Respublikasi buxgalteriya hisobining Milliy standarti 21-BHMS «Xo„jalik 
yurituvchi sub‟ektlarning moliyaviy - xo„jalik faoliyati buxgalteriya hisobi schyotlar 
rejasi va uni qo„llash bo„yicha yo„riqnoma» O„zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi 
tomonidan 2002 yil 23 oktyabrda 1181-son bilan qayd qilindi. Ushbu standart, byudjet 

---

muassasalari va banklardan tashqari, mulk shakllaridan qat‟iy nazar barcha xo„jalik 
yurituvchi sub‟ektlar tomonidan 2004 yil 1-yanvardan boshlab ijro etila boshladi. 
Банкдан олинган кредит кайтарилди. Иккиёклама ёзувда акс еттиринг? 
Банкдан жами 10 000 000 сўм кредит олинган. 5 000 000 туланди. Бунда 
асосий хисоб ракамда пул камаяди яни актив 5010 хисоб рақамда 5 000 000 
сўмга камаяди ва Пассив 6710 ҳисоб рақамда ишчи ҳодимларни иш ҳақидан 
ҳақдорликлари 5 000 000 сўмга камаяди. Иккиёқлама ёзувда қуйидагича акс 
эттирилади. 
Кт 5110 5 000 000
ДТ 6810 
5 000 000