1-dars 1-§. Organik kimyo tarixi. Organik birikmalarning o‘ziga xos xususiyatlari darsning maqsadi

TK5 Milliy va umummadaniy kompetensiya — vatanga sadoqatli, insonlarga mehr-oqibatli hamda umuminsoniy va milliy qadriyatlarga e’tiqodli bo‘lish, badiiy va san’at asarlarini tushunish, orasta kiyinish, madaniy qoidalarga va sog‘lom turmush tarziga amal qilish layoqatlarini shakllantirishni nazarda tutadi.

II.Dars turi:Aralash dars

III.Dars usuli:Aralash Fikrlar hujum.

IV.Dars jihozi:

a)Darslik

b)Tarqatmalar.

V.Tashkily qism;

a)Salomlashish

b)Yo’qlama

c)Siyosiy daqiqa

VI.O’tilgan mavzuni takrorlash uchun savol va topshiriqlar berish.

14,4 g alyuminiy karbid gidrolizlanganda hosil bo‘ladigan gaz hajmini (l

n.sh.) toping.

7. 36 g alyuminiy karbid gidrolizlanganda hosil bo‘ladigan gaz hajmini (l

n.sh.) toping.

8. 108gr alyuminiy karbid gidrolizlanganda hosil bo‘ladigan gaz hajmi (l

n.sh.) va hosil bo‘ladigan cho‘kma massasini toping.

9. Natriy atsetat yetarli miqdorda NaOH bilan ta’sirlashganda 22,4 l (n.sh)

gaz ajralgan bo‘lsa necha gramm tuz sarflanganini toping.

10. 41gr natriy atsetat yetarli miqdorda NaOH bilan ta’sirlashganda hosil

bo‘ladigan gaz hajmini (l n.sh.) toping.

VII. Dars bayoni:

Kimyoviy xossalari. Alkanlar boshqa uglevodorodlarga qaraganda

kimyoviy faolligi nisbatan pastroq bo‘lib, ular oddiy sharoitda reaksiyalarga

kirishmaydi. Katalizator ishtirokida, temperatura va yorug‘lik ta’sirida o‘rin

olish reaksiyalariga kirishadi.

Yonishi. Uglevodorodlar yuqori haroratda yonib, CO2 va H2O hosil qiladi.

Alkanlarning umumiy yonish formulasi quyidagicha:

CnH2n+2 + (1,5n+0,5)O2 nCO2 + (n+1)H2O

CH4 + 2O2 CO2 + 2H2O

C3H8 + 5O2 3CO2 + 4H2O

Metan yuqori temperaturada (1500oC) qizdirilsa asetilen va vodorod gazlari

hosil bo’ladi:

2CH4 C2H2 + 3H2

15000C

34

Kreking. Yuqori temperaturada to‘yingan uglevodorodlarning uglerod

uglerod bog‘lari uzilib, radikallar hosil qiladi va natijada, uglerod atomi kam

bo‘lgan alkan va alkenlar aralashmasi hosil bo‘ladi. Bu jarayon termik kreking

deb ataladi.

CH3 CH2 CH2 CH2 CH2 CH3

CH4 + CH3 CH2 CH3 CH3 + CH3 CH3 CH2 CH3 CH3 CH2 CH2 metan etan propan butan n-geksan

CH2 CH2 CH2 CH3

CH4 + CH3 CH2 CH2 CH CH2

CH3 CH3 + CH3 CH2 CH CH2

CH3 CH2 CH3 + CH3 CH CH2

CH3 CH2 CH2 CH3 + CH2 CH2

metan penten-1

etan buten-1

propan propen

butan eten

n-geksan

Agarda kreking katalizatorlar ishtirokida olib borilsa, katalitik kreking

deyiladi. Bu usul yordamida uglevodorodlarning tarmoqlangan hosilalari

olinadi.

VIII. Umumlashtirish Mavzuga oid masala va mashqlar.

1. 48 g metanning yonishidan necha gramm CO2 hosil bo‘ladi?

2. 132 g propanning yonishidan necha gramm suv hosil bo‘ladi?

3. 116 g butanning yonishidan necha gramm CO2 hosil bo‘ladi?

IX. Uyga vazifa

4. 101 g metil xlorid olish uchun necha gramm xlor kerak?

5. 129 g etilxlorid hosil bo‘lishi uchun necha gramm etan talab etiladi?

6. Metandan 1500˚C temperaturada 104 g asetilen olingan bo’lsa hosil

bo’lgan vodorod hajmini (l, n.sh.) hisoblang.

7. Metandan 1500˚C temperaturada 78 g asetilen olingan bo’lsa, sarflangan

metan hajmini (l, n.sh.) hisoblang.