1-dars 1-§. Organik kimyo tarixi. Organik birikmalarning o‘ziga xos xususiyatlari darsning maqsadi

TK5 Milliy va umummadaniy kompetensiya — vatanga sadoqatli, insonlarga mehr-oqibatli hamda umuminsoniy va milliy qadriyatlarga e’tiqodli bo‘lish, badiiy va san’at asarlarini tushunish, orasta kiyinish, madaniy qoidalarga va sog‘lom turmush tarziga amal qilish layoqatlarini shakllantirishni nazarda tutadi.

II.Dars turi:Aralash dars

III.Dars usuli:Aralash Fikrlar hujum.

IV.Dars jihozi:

a)Darslik

b)Tarqatmalar.

V.Tashkily qism;

a)Salomlashish

b)Yo’qlama

c)Siyosiy daqiqa

VI.O’tilgan mavzuni takrorlash uchun savol va topshiriqlar berish.

1. Ikki mol propandagi uglerod atomlari miqdorini (mol) toping.

2. 0,25 mol alkan tarkibida 12,04·1023 ta vodorod atomi bo‘lsa, ushbu alkanning

nomini toping.

3. 0,75 mol alkan tarkibida 18,06·1023 ta vodorod atomi bo‘lsa, ushbu alkanning

nomini toping

4. 4 mol propandagi uglerod va vodorod atomlari soni ayirmasini toping.

5. 2,5 mol izobutan tarkibidagi uglerod va vodorod atomlari yig‘indisini

toping.

6. Geksanning barcha izomerlarini sturktur formulalarini yozing va ularni

sistematik nomenklatura bo‘yicha nomlang.

VII.Dars bayoni Olinishi. To‘yingan uglevodorodlar fransuz kimyogari Adolf Vyurs (1855-

yil) reaksiyasi bo‘yicha galoidalkillarga natriy metalini ta’sir ettirib olinadi:

CH3 I + 2 Na + I CH3 2 Na I + CH3 CH3

C2H5 I + 2 Na + I C2H5 2 Na I + C2H5 C2H5

Metil yodid va etil yodidlar natriy metali bilan ta’sirlashishi natijasida 3 xil

mahsulot propan, etan va butan hosil bo’ladi.

Reaksiya quyidagicha boradi:

1) CH3 J + Na + Na + J CH3 CH3 CH3 + 2NaJ

2) CH3 CH2 J + Na + Na + J CH2 CH3 CH3 CH2 CH2 CH3 + 2NaJ

CH2 CH3 CH3 CH2 CH2 CH3 + 2NaJ

3) CH3 J + Na + Na + J CH2 CH3 CH3 CH2 CH3 + 2NaJ

Bu misolda ham avvalgi kabi 2- metil-2-brompropan va etilbromiddan 3 xil

mahsulot 2,2,3,3-tetrametilgeksan, 2,2-dimetilbutan va butanlar hosil bo’ladi.

CH3 C

Laboratoriyada metanni quyidagi usullar yordamida olinadi:

1. Aluminiy karbidning suv bilan ta’sirlashishidan:

Al4C3 + 12H2O 4Al(OH)3 + 3CH4

2. Natriy asetatning natriy gidroksid bilan aralashmasini qizdirib, metan

olinadi.

COONa CH3 + NaOH CH4 + Na2CO3

Agar natriy asetat o‘rniga boshqa karbon kislotaning tuzi ishlatilsa mos alkanlar

hosil bo‘ladi: Masalan natriy propionatdan etan hosil bo‘ladi.

CH3 CH2 COONa + NaOH CH3 CH3 + Na2CO3

Fizik xossalari. Metan, etan, propan, butanlar normal sharoitda gaz moddalar,

pentandan pentadekangacha (C15H32) gacha suyuqliklar, geksadekandan

(C16H34) dan boshlab esa qattiq moddalardir.