1-dars 1-§. Organik kimyo tarixi. Organik birikmalarning o‘ziga xos xususiyatlari darsning maqsadi

TK5 Milliy va umummadaniy kompetensiya — vatanga sadoqatli, insonlarga mehr-oqibatli hamda umuminsoniy va milliy qadriyatlarga e’tiqodli bo‘lish, badiiy va san’at asarlarini tushunish, orasta kiyinish, madaniy qoidalarga va sog‘lom turmush tarziga amal qilish layoqatlarini shakllantirishni nazarda tutadi.

II.Dars turi:Aralash dars

III.Dars usuli:Aralash Fikrlar hujum.

IV.Dars jihozi:

a)Darslik

b)Tarqatmalar.

V.Tashkily qism;

a)Salomlashish

b)Yo’qlama

c)Siyosiy daqiqa

VI.O’tilgan mavzuni takrorlash uchun savol va topshiriqlar berish.

1. Faqat alkanlar formulasi keltirilgan qatorni ko‘rsating.

1.C2H4, C7H12, C6H14 3.C4H10, C2H6, C5H12

2.C3H8, C4H6, C2H2 4.C2H2, C5H12, C4H6

2. Geptan hamda oktan tarkibidagi C–C hamda C–H bog‘lar sonini mos

ravishda aniqlang.

3. Quyidagi moddalarning struktura formulasini yozing

1) metiletilizopropil metan;

2) dietilpropil metan;

3) dimetiletilbutil metan;

4) propilizopropil metan

4. Propanni tarkibidagi uglerodning massa ulushini (%) aniqlang.

5. Tarkibida 82,75% uglerod (massa jihatidan) bor bo‘lgan alkanni empirik

formulasini aniqlang.

VII. Darsning bayoni

Biz ko‘rib o‘tgan atomlari ochiq zanjir hosil qiladigan to‘yingan

uglevodorodlar- alkanlardan tashqari yopiq zanjirli, siklik tuzilishga

ega bo‘lgan uglevodorodlar ham bor ular sikloalkanlar deb ataladi.

Sikloalkanlar quyidagi umumiy formulaga ega СnН2n.

Sikloalkanlar tegishli alkanlardan molekulasi tarkibida 2 ta vodorod atomi

kamligi bilan farq qiladi. Mana shu atomlarning ajralib chiqishi hisobiga

uglerod halqasi yopiladi, buni sxematik tarzda quyidagicha ko‘rsatish mumkin:

Nomlanishi va izomeriyasi. Sikloalkanlarning nomi sistematik

nomenklatura bo‘yicha tegishli to‘yingan uglevodorodlarning nomi oldiga

«siklo» so‘zini qo‘shib o‘qishdan hosil bo‘ladi.

Alkan

formulasi Alkan nomi Sikloalkan nomi Sikloalkan

formulasi

C3H8 Propan Siklopropan C3H6

C4H10 Butan Siklobutan C4H8

C5H12 Pentan Siklopentan C5H10

C6H14 Geksan Siklogeksan C6H12

Sistematik nomenklatura bo‘yicha sikloalkanlarni nomlashda quyidagi

qoidalarga amal qilinadi:

1. Asosiy zanjir sifatida halqa olinadi.

2. Halqadagi uglerod atomlari raqamlanadi.

3. Yonaki zanjirdagi radikallar joylashgan o`rni raqam bilan ko`rsatiladi.

4. Avval halqadagi nechinchi uglerod bilan bog‘langanligi ko‘rsatilgan

holda radikallar nomi aytiladi va asosiy zanjir (uglevodorod halqasi) nomini

aytish bilan modda nomlanadi.

Izomeriyasi – halqadagi uglerod soni va radikallar joylashgan o‘rniga ko‘ra

hosil bo‘ladi. Sikloalkanlarda izomeriya siklobutandan boshlanadi.

Olinishi. 1 Sikloalkanlar laboratoriyada to‘yingan uglevodorodlarning digalogenli

hosilalariga metallar ta’sir ettirib olinadi.

2. Benzol va uning gomologlarini gidrogenlab siklogeksan va uning gomologlari

olinadi.

VII. Mustahkamlash:Mavzuga oid masala va mashqlar.

1. C5H10 formulasiga mos keluvchi sikloalkanlar struktur formulasini yozing

va nomlang.

2. To‘yingan uglevodorodning 226 g dixlorli hosilasiga natriy metali ta’sir

ettirilganda 234 g NaCl hosil bo‘lsa,sikloalkan nomini aniqlang?

3. To‘yingan uglevodorodni degidrogenlaganda siklopentan hosil bo‘lsa,

to‘yingan uglevodorod molekulyar massasini hisoblang va izomerlarini yozib

ko‘rsating.

IX. Uyga vazifa.

4. Necha gramm va qaysi aromatik uglevodorodni gidrogenlab 29,4 g metilsiklogeksanni

hosil qilish mumkin?

5. Tarkibi C6H12 bo’lib, asosiy zanjirda 4 ta uglerod atomi bor bo’lgan

moddaning izomerlarini yozib ko’rsating.

6. Tarkibida 6 g vodorod bo‘lgan siklobutan qanday hajmni (l n.sh.) egallaydi?

7. 44,8 l (n.sh.) siklopropan tarkibidagi C atomining massasini toping?

12-DARS . SIKLOALKANLARNING FIZIK VA KIMYOVIY XOSSALARI