Birinchi bosqich. Gaz-changdan iborat muhitning gravitatsiya siqilishi natijasida protoyulduz (birlamchi yulduz) paydo bo'ladi. Siqilish natijasida uning markazida temperatura 10-12 mln gradusga ko'tariladi va termoyadro reaksiyasi boshlanib ketadi. Shu tariqa yosh yulduz paydo bo'ladi.
Ikkinchi bosqich. Gazokinetik bosim va nurlanish (yorug'lik) bosimi gravitatsiya siqilishini to'xtatadi, yulduz dinamik muvozanatli holatga o'tadi. Bu statsionar holatda u uzoq vaqt (masalan, Quyosh taxminan 10 milliard yilcha) yashaydi. Bu davrda vodorod yonib geliyga, geliy yonib uglerodga, uglerod yonib boshqa elementlarga aylana boradi. Shu tariqa yulduzning «termoyadro reaktori»da turli elementlar paydo bo'ladi. Bu — tabiatning ajoyib in'omi.
Uchinchi bosqich. Termoyadro yoqilg'i zaxirasi tugay boshlaydi. Yulduz qizil gigantga va o'ta gigantga aylanadi. Qator portlashlar yuz beradi. Natijada «yangi yulduz» va «o'ta yangi yulduz» paydo bo'ladi. Shu bilan birga, og'ir elementlar ham paydo bo'ladi va portlashlar natijasida elementlar fazoga sochilib ketadi. Bular esa ikkilamchi yulduzlarning paydo bo'lishida material bo’ladi.
Quyosh o'rtacha kattalikdagi sarg'ish rangli yulduzlar qatoriga kiradi.
Quyosh markazidagi yadro reaksiyalar zonasining radiusi 200 ming kilometrni tashkil etadi. Bu zonada temperatura 14 000 000° atrofidadir. Quyosh sirtidagi temperatura 6000° atrofida bo'ladi.
Quyosh energiyasining 2 milliarddan bir qismigina Yer yuziga to'g'ri keladi. Shu energiyaning o'zi sayyoramizdagi tirik mavjudotlar hayoti uchun yetarlidir.
Yerdagi butun tirik tabiat - o'simlik va hayvonot dunyosi, shuningdek, odamzod ham Quyosh yorug'ligi tufayli mavjuddir.
4. Mavzuni mustahkamlash:
1. Yulduzlar qanday gazlardan tarkib topgan?
2.Yulduzlar rangi va temperaturasi bilan bir-biridan qanday farqlanadi?
3.Yulduzlarning vujudga kelishi, o'zgarishi va so'nishi qanday kechadi?
4.Quyosh nima sababdan Yerdagi hayot uchun energiya manbayi deyiladi?
Do'stlaringiz bilan baham: |
