1 Davlat va huquq nazariyasining predmetini

265,Tor ma’nodagi tarbiya – huquqni muhofaza qilish organlari xodimlari tomonidan maxsus tashkil etilgan jarayon bo‘lib, bunda shaxsni tarbiyalash uchun tarbiyaning barcha shakllari va usullari bir maqsadga qaratiladi, yo‘naltiriladi.
Uning tashkilotchilari, ya’ni asosiy subyektlari – ota-onalar, o‘qituvchilar, huquqni muhofaza qilish organlarining xodimlari va ularning boshliqlari va boshqalar hisoblanadilar.
Keng ma’nodagi tarbiya – shaxsning tarbiyalanishida uning tarbiyasiga ijobiy ta’sir qila oladigan, shaxslar tomonidan maxsus tashkil etilgan yoki tashkil etilmagan tarbiya jarayonlarining yig‘indisi. Bunda oila, bog‘cha, maktab, ish va yashash joylarida, bevosita profilaktika noziri tomonidan olib boriladigan tarbiyaviy profilaktik ishlar tushuniladi. Mazkur jarayonlarda ko‘pincha kuzatilishicha, muhit tarbiyaga ta’sir etadi, muhit o‘zgarsa, tarbiyaning mohiyati va shaxslarning xatti-harakatlari ham o‘zgaradi. Shaxsning xatti-harakati ijtimoiy muhit ta’sirida shaxsning shakllanishiga yordam beradi.

266.huquq normasining dispozitsiyasi – hukumatning ruxsatisiz yoki qalbaki hujjatlardan foydalanib yoki buning uchun belgilangan chegara punkti orqali o‘tmay, davlat chegarasidan noqonuniy o‘tishning taqiqlanganligidir. Dispozitsiya shu xulq-atvor qoidasining o‘zi, yuridik normaning o‘zagi, mag‘zidir. Ammo, huquq normasi faqat birgina dispozitsiyaning o‘zidan iborat
bo‘la olmaydi. Faqat gipoteza va sanksiya birlikda dispozitsiya atrofida jamlangandagina dispozitsiya hayotiy kuchga ega bo‘ladi va o‘zining tartibga soluvchi xususiyatlarini namoyon qiladi.

267, Dispozitsiya - huquq normasining navbatdagi tarkibiy elementi b o lib ,
unda huquq subyektlarining huquq va majburiyatlari belgilanadi va ularning b o iish i m um kin b o ig a n xatti-harakatlari variantlari ko‘rsatiladi.
Masalan, Jinoyat kodeksida belgilangan tartibni buzib chet elga chiqish
yoki 0 ‘zbekiston Respublikasiga kirish yohud chegaradan noqonuniy
o lg a n lik uchun javobgarlik belgilangan. Bu huquq normasining dispozitsiyasi — hukum atning ruxsatisiz yoki qalbaki hu[jatlardan foydalanib yoki
buning uchun belgilangan chegara punkti orqali o ‘tmay, davlat chegarasidan noqonuniy o lish n in g taqiqlanganligidir. Dispozisiya shu xulq-atvor
qoidasining o ‘zi, yuridik norm aning o ‘zagi, m ag‘zidir. A m m o, huquq
normasi faqat birgina dispozitsiyaning o ‘zidan iborat bo‘la olmaydi. Faqat
gipoteza va sanksiya birlikda dispozitsiya atrofida jam langandagina dispozitsiya hayotiy kuchga ega b o ‘ladi va o ‘zining tartibga soluvchi xususiyatlarini nam oyon qiladi. Dispozitsiya - bu huquqiy xatti-harakat m odelidir.
Dispozitsiyada huquq normasining gipotezasida ko‘rsatilgan holatlar
mavjud b o lg a n d a huquq subyektlari rioya etishlari lozim b o ig a n qoida
ifodalanadi. Masalan, 0 ‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 66-
moddasiga muvofiq, “voyaga yetgan, m ehnatga layoqatli farzandlar o ‘z
ota-onalari haqida g‘am xo‘rlik qilishga majburdirlar” — bunda, gipotezada ko‘rsatilgan holatlar, ya’ni farzandlarning voyaga yetishi va m ehnatga
layoqatli boiishi hollarining mavjudligi dispozitsiyaning amal qilishiga
sharoit tug‘diradi, ya’ni farzandlarda o ‘z ota-onalariga g‘am xo‘rlik qilish
majburiyatini vujudga keltiradi.
Bajarilishi shart b o ig a n yoki aksincha, m an etilgan xulq-atvor
qoidalarini bayon qilishning tolaligi b o ‘yicha dispozitsiyalar oddiy, tavsif
etuvchi, blanket va havola etuvchi dispozisiyalarga b o lin a d i. Oddiy dispozitsiyada xatti-harakat tavsiflab berilmaydi, balki barchaga m a ’lum
tushuncha, ibora (masalan, Jinoyat kodeksining 97-moddasi “qasddan
odam o ld irish ” ) yordamida ta ’riflanadi. Bu kabi dispozitsiyalarda izoh va
sharh talab etilmaydi, am m o ular qonunchiligimizda juda kam uchraydi.