1. Domna pechining xom ashyolari; Domna pechida sodir bo‘ladigan jarayonlar

va koloshnik changi kiradi.
Cho‘yan domna pechidan olinadigan asosiy ma sulotdir.
Uning tarkibida 2,14...4,5%S, 0,50...4,25% Si, 0,2...3,5% Mn, 0,1...1,3%R,
0,02...0,20% S bo‘ladi. Ishlatilish so asiga ko‘ra cho‘yan uchta guru ga bo‘linadi:
qayta ishlanuvchan cho‘yan, quymakorlik cho‘yani va ferroqotishmalar.
Qayta ishlanuvchan cho‘yanlar po‘lat va quymabop po‘latlar olishga
mo‘ljallangan (P1, P2, PL1, PL2), fosfor miqdori ko‘p bo‘lgan (PF1, PF2 va
PF3), amda yuqori sifatli cho‘yanlar (PVK1, PVK2 va PvK3)ga bo‘linadi.
Quymakorlik cho‘yani domna pechida olinadigan amma cho‘yanning taxminan
18%ni tashkil etadi va quyma detallar olish uchun ishlatiladi. Bu cho‘yanlar LK–
OO, LKO, LK–1, LK–2, LK–3, LK–4 va LK–5 kabi markalanadi.
Ferroqotishmalar (maxsus cho‘yanlar) tarkibida kremniy va marganes
miqdori odatdagi cho‘yanlardagiga qaraganda ancha ko‘p bo‘ladi. Ferroqotishmalar
cho‘yandan po‘lat olishda temir (II) oksididan temirni qaytarish, shuningdek
po‘latni legirlash uchun ishlatiladi.
Shlak domna pechidan olinadigan qo‘shimcha ma sulot bo‘lib, uning miqdori
olinadigan cho‘yan o irligining taxminan 60 foizini tashkil etadi. Shlak
tarkibiga ko‘ra asosi (ko‘proq qumtuproq, ozroq o ak) va kislotali (ko‘proq
o ak, ozroq qumtuproq) xarakterga ega bo‘lishi mumkin. Domna shlagi juda arzon
va yuqori sifatli qurilish materiali sanaladi. Masalan, asosli shlaklardan
sement, beton va isht tayyorlanadi, kislotali shlakdan esa, odatda, issiqlikni
o‘tkazmaydigan material sifatida foydalaniladi.
Domna (koloshnik) gazining o‘rtacha kimyoviy tarkibi quyidagicha:
26...32%SO; 1...4,5%N₂; 0,2...0,4%SN₄; 8...10%SO₂; 56...63%N₂. Koloshnik
gazida ko‘p miqdorda yonuvchi gazlar bo‘lgani uchun, u changdan tozalangach, yuqori
kaloriyali yoqil i sifatida ishlatiladi. Tozalangan 1 m³domna gazi 4500 kJ
issiqlik chi6aradi. Domna pechida yoqiladigan koksning ar tonnasidan 400000
m³ chamasi gaz chiqadi.
Koloshnik changi shixta materiallarining domna gaziga qo‘shilib
chiqadigan juda mayda zarrachalaridan iborat. Koloshnik changi domna gazini
maxsus apparatlarda tozalash vaqtida yi ilib qoladi. Bu changdan aglomerat
tayyorlashda qo‘shimcha xom-ashyo sifatida foydalaniladi, chunki uning tarkibida
ma’lum miqdorda ruda va koks bo‘ladi.
Domna pechining texnik–iqtisodiy ko‘rsatkichi uning foydali ajmidan
foydalanish koeffitsienti (K_f) va yoqil ining solishtirma sarflanish
koeffitsienti (K_e) orqali aniqlanadi

3

V
KF^,
m

T
t

Bu yerda: V – pechning foydali ajmi, m³; T – o‘rtacha bir kecha–kunduzda
ishlab chiqarilgan cho‘yan miqdori, t.

Adabiyotlar:


1. Ilxom Nosir. Materialshunoslik. Toshkent., “O‘zbekiston ”, 2002.
2. Mirboboev V.A. Konstruksion materiallar texnologiyasi. Toshkent.
“O‘qituvchi” , 1991.
3. Gulyaev A.P. Metallovedenie. M., “Metallurgiya”, 1991.
4. Turaxonov A.S. Metallar texnologiyasi. Toshkent, “O‘qituvchi”, 1979.
5. Dris M.E., Moskalev M.A. Texnologiya konstruksionnыx materialov i
materialovedenie. M., “Vыsshaya shkola”, 1990.
6. Kondratev Ye.T. Texnologiya konstruksionnыx materialov i
materialovedenie. M., “Kolos”, 1983.
7. Nosirov I. Materialshunoslik. Toshkent, “O‘qituvchi”, 1994.
8. Kalandarov R. Konstruksion materiallar texnologiyasi. Toshkent,
“O‘qituvchi”, 1989.