1. Дори моддаси, дори воситаси, дори шакли ва дори препарати тўғрисида тушунча

Moddalar ta’sir mexanizmi bo‘yicha ikki guruhga bo'linadi:
1. Monoaminlar ta’sirini oshiruvchi (potensirlovchi) moddalar.
2. Monoaminoksidaza fermentining ingibitorlari.
Monoaminlar ta 'sirini oshiruvchi moddalar — imizin bilan
amitriptilin — uch siklli antidepressantlar, timoleptiklar deb ataladi
(yimoncha «timos» — ruh, ko'ngil, «leptos»—mayin, nozik, nafis).
Timoleptiklar markaziy nerv sistemasida mediatorlar noradrenalin,
serotoninning qayta so'rilishiga to'sqinlik qiladi, retseptorlarda ulaming
hajmi, adrenergik, serotoninergik ta’sirlari oshib boradi. Mediatorlaming
hosil bo'lishiga, ajralishiga hamda parchalanishiga uch siklli
antidepressantlar ta’sir ko'rsatmaydi, moddalar qayg'u, g'am-g'ussa,
depressiya holatlarini yo'qotish bilan birga tinchlantiruvchi — sedativ
xususiyatga ega. Moddalar markaziy M - xolinolitik, a - adrenolitik,
gistaminga qarshi, miotrop ta’sir ko'rsatadi.
Markaziy nerv sistemasiga ta’siri bo'yicha imizin hamda amitriptilin
aminazinga o'xshab ketadi. Moddalar me’da-ichakdan yaxshi so'riladi,
ichishga buyuriladi yoki parenteral yo'l orqali yuboriladi.
Depressiyalarda imizinning ta’siri 2-3 haftadan keyin boshlanadi.
Imizinning nojo'ya ta’sirlari M - xolinolitik, atropinga o'xshash ta’siri
bilan bog'liq— og'iz quriydi, ko'zni akkomodatsiyasi o'zgaradi, yurak
urishi tezlashadi, qabziyat paydo bo'ladi, siydik tutiladi, qon bosimi
pasayib, ortostatik kollaps yuz berishi mumkin. Imizin vasvasa va
gallyutsinatsiyalami qo'zg'atishi va uyqusizlikni paydo qilishi mumkin.
Uyqusizlikning oldini olish uchun imizin kunning birinchi yarmida
qo'llanilishi lozim, Imizinning miqdori oshsa, tinchlantiruvchi ta’sir
ko'rsatadi yoki aksincha, qo'zg'alish jarayonlarini hayajonlanish,
uyqusizlik, gallyutsinatsiyalami oshirib yuboradi, shu bilan birga bosh
og'rig'i, qaltirash, allergik jarayonlar, sarg'ayish hollari ro'y beradi.
Am itriptilin yuqori darajada depressiyaga qarshi hamda
psixosedativ ta’sirga ega, M-xolinolitik, gistaminga qarshi ta’siri
imizindan kuchliroq. Amitriptilin asosan endogen depressiyalarda,
hayajon, qayg'u-hasrat holatlarida qo'llanadi. Bu modda vasvasa,
gallyutsinatsiyalami imizinga o'xshab zo'raytiimaydi. Amitriptilinnmg
ta’siri 10-14 kundan keyin boshlanadi. Tinchlantirish xususiyati
bo'lgani uchun imizinga nisbatan nojo'ya ta’sirlari kamroq bo'ladi,
uyquni buzmaydi, shuning uchun uni kun mobaynida, kechqurun
yotishdan oldin ham qo'llash mumkin.
Amitriptilinnmg salbiy ta’sirlari M - xolinolitik ta’sir bilan bog'liq,
bunda og'iz qurishi, qorachiqning kengayishi, akkomodatsiyaning
o'zgarishi, siydik to'xtashi kuzatiladi. Shu bilan birga uyquchanlik,
bosh aylanishi, oyoq-qo'llaming uvishishi, qaltirashi, allergik jarayonlar
yuz berishi mumkin. Amitriptilinni firma LEK amizol nomi bilan
chiqaradi. Ushbu mexanizmli antidepressantlarga dezipramin,
klomipramin moddalari ham kiradi.