1. Дори моддаси, дори воситаси, дори шакли ва дори препарати тўғрисида тушунча

Monoaminooksidaza fermenti ingibitorlari — timoerektiklar
(yunoncha “erectio” — qo'zg'alish) deb ataladi. Ularga nialamid va
transamin degan moddalar kiradi. Fiziologik jarayonda neyronlardagi
noradrenalin MAO fermenti tufayli dezaminlanib, o'z kuchini yo'qotadi.
Nialamid transamin MAO fermenti faolligini kamaytiradi (ingibitsiya),
shuning uchun mediatorlar noradrenalin hamda serotinning
parchalanishiga, ulaming oksidlanish yo'li bilan dezaminlanishiga
to'sqinlik qiladi, miya to'qimalarida mediatorlaming hajmi oshib boradi,
depressiya holatini yo'qotadi.
Moddalarning depressiyagaqarshi ta’siri 7-14 kun ichida boshlanadi. Shu bilan birga bu moddalar ruhiyatni qo'zg'atadi, eyforiya, uyqusizlikni keltirib chiqaradi. MAO ingibitorlari bilvosita ta’sir etuvchi adrenomimetiklar (fenamin, efedrin, tiraminning qon bosimini ko'taruvchi ta’sirini oshiradi, chunki MAO fermenti faolUgining ingibitsiyasi tufayli to'plangan noradrenalin ko'p miqdorda qonga ajraladi, gipertonik kriz ro'y berishi mumkin. Ushbu moddalar qo'llanganda parhezga ham ahamiyat berish kerak; pishloq
yeyish mumkin emas, chunki bu mahsulotda tiramin (bilvosita ta’sir
yetuvchi adrenomimetik modda) bor. Oddiy holatda tiramin ichakdagi
monoaminooksidaza tufayli parchalanadi, fermentning ingibitorlari
{nialamid) qo'llanganda ichakda MAO hajmi kamayib ketadi, shu
tufayli tiramin qonga so'rilib, to'qimalardan noradrenalin, adrenalinning
ajralishini oshirib yuboradi. MAO ingibitorlari boshqa fermentlami,
ayniqsa, jigaming mikrosomal fermentlarini ham ingibitsiya qilishi
mumkin, shu tufayli narkotik turdagi dori moddalarini—noingalyatsion
narkotiklar, neyroleptiklar, narkotik analgetiklar ta’sirini oshirishi
mumkin.
Nialamid, transamin me’da-ichak orqali yaxshi so'riladi, asosan
buyrak orqali chiqib ketadi. MAO ingibitorlarining zaharliligi
monoaminlar ta’sirini oshiradigan moddalarga nisbatan kuchliroq
bo'ladi. Jigami zaharlab, og'ir gepatitfemi keltirib chiqarishi, uyqusizlik,
qaltirash, talvasa, qon bosimini tushirib, ortostatik kollaps keltirib
chiqarishi mumkin. MAO ingibitorlaridan asosan zaharliligi kam
nialamid qo'llaniladi. Nialamid bilan davolanayotganpaytdarezerpinni
qo'llash man etiladi, chunki bu holatlarda rezerpin tinchlantirish o'miga
stimullovchi ta’sir ko'rsatishi mumkin. Nialamid bilan birga va u bilan
davolanib boigandan keyin boshqa antidepressantlami qo'llash man
etiladi, orada 2-3 hafta tanaffus bo'lishi kerak, uyquni buzmaslik uchun
nialamidni kechqurun qo'llash man etiladi.
MAO ingibitorlarining jigar kasalliklarida, miyada qon aylanishi
buzilganida, ruhiy qo'zg'alish oshib borganda qo'llash man etiladi.
Nialamid pediatriyada juda kam qo'llaniladi, umuman hamma
antidepressantlami yetti yoshgacha bolalarga hamda homiladorlikda
qo'llash man etiladi. Yuqorida keltirilgan moddalardan tashqari, hozirgi
kunda depressiyani davolash uchun ikkinchi avlod antidepressantlar