1. Doston haqida umumiy ma’lumot. Baxshilar san’ati haqida. Doston kuylash tartibi

DOSTONCHILIK MAKTABLARI.

Har bir dostonchi yoki dostonchilar guruxi о‘ziga poetik yo’li uslubi bilan bir-biridan farq qiladi. Boshqacha qilib aytganda umumlashgan epik an’ana doirasida baxshi yoki baxshilar guruxiga xos alohida ijodiy xususiyatlar о‘zgachaligi majud.

“Qaxramonlik” termini о‘zbek folklorshunosligida ikki ma’noda keng ma’noda umumiy о‘zbek eposiga nisbatan tor ma’noda uning bir turiga nisbatan ishlatiladi.
Qaxramonlik dostonlari bizgacha sof xolda “Alpomish” misolida yetib kelgan.

ROMANTIK DOSTONLAR.

О‘zbek xalq baxshilari repertuaridan dostonlarning eng katta qismi romantik dostonlardir. “Xalq romani”, “Romanik” terminlari turkologiyada shartli ravishda qabul qilingan bо‘lib, ular og‘zaki yaratilgan. Bu xil dostonlarda kо‘tarinki romanik sevgi motivlari doston qaxramonlarining fantastik g‘ayri tabiiy sarguzashtlari girdobida tasvirlanadi.
Romani dostonlarning sostavi nihoyatda murakkab qahramonlik dostonlarida romanik elementlar bо‘lganidek romanik dostonlarda qaxramonlik elementlari jangnomalarga xos xususiyatlar xam mustahkam о‘rin olgan.
JANGNOMA DOSTONLAR qahramonlik dostonlari bilan romanik epos о‘rtasidagi aloxida bosqichni tashkil etadi.
Jangu jadallar tarixiy yoki afsonaviy urushlar tasvirlovchi dostonlar jangnoma dostonlari deb yuritiladi. О‘rta Osiyoda keng tarqalgan jangnomalarning qadimgi namunalari “Rustami Doston”, “Xushang”kabilarni kiritish mumkin.
Romanik dostonlarning qahramonlik romanik turiga mansub asarlarda qahramonlik yo’nalishi yetakchilik qiladi. “Gо‘rо‘g‘li” turkumi dostonlarining kо‘pchiligi bunga yorqin misoldir.
“Gо‘rо‘g‘li” turkumi dostonlari xalq hayoti orzu umidlari keng planda tasvirlovchi epopeyadir.
ISHQIY ROMANIK dostonlarda sof muxabbatni kuylash sevgi sarguzashtlarini tasvirlashga alohida e’tibor beriladi. Ular bir tomondan sevgi yo’lidan dramalar gavdalantirilsa, ikkinchidan shu achchiq qismat tasvirida adolatli turmushga intilish, sevishganlarning oxir oqibatda qovushishlari yorqin kelajakka ishonch yog‘du sochib turadi.
Mavzu yuzasidan savollar.
1. Folklorshunos olimlar V M Jirmunskiy va X Zaripov, M Saidovlar doston janriga qanday ta’rif berganlar?
2. Baxshilik san’ati xaqida gapiring.
3. Xalq qissalari va qissaxonlar haqida ma’lumot bering.
4. Baxshilarning barchasiga nisatan shoir atamasini qо‘llash mumkinmi?
5. О‘tmishda doston kuylash tartibi qanday bо‘lgan?
6. Qо‘rg‘on dostonchilik maktabida kimlar ijod etgan?
7. Xorazm dostonchilik marazning о‘ziga xos xususiyatlari haqida gapiring.
8. О‘zbek xalq dostonlarining turlari ularning tasnif qilinishi haqida sо‘zlang.

ADABIYOTLAR

1. О‘zbek folklorining epik janrlari. T.- 1981

2. M Saidov. О‘zbek xalq dostonlarida badiiy mahorat. T.- 1969
3. M Qо‘shmoqov. Baxshilar xazinasi. T.- 1981
4. О‘zbek. Xalq og‘zaki poetik ijodi. T.- 1999
5. Dunyoga tengdosh xazina. О‘ О‘tayev .T.- 1994
6. О‘zbek xalq ijodi kо‘p tomlik seriyasida nashr etilgan dostonlar
7. Gо‘rо‘g‘lining tug‘ilishi. Gо‘rо‘g‘li dostonlari 4-jidlik. T.- 1996
8. “Alpomish”. T.- 1998


“ALPOMISH” DOSTONI va «Gо‘rо‘g‘li” TURKUMIDAGI DOSTONLAR