1. Etologiya fanining predmeti va uslublari haqida? Etologiya

17.Hayvonlarning toda hamda jamoa bo`lib yashashidagi ierarxiya?To’dalar yoki galalar hayvonlarning mavsumiy yig’inlaridir.Ayrim guruh hayvonlar biron bir biologik foydali xatti-harakatlarini amalga oshirishi uchun kunning ma’lum bir vaqtida yoki mavsumning bir davrida galalar hosil qiladi. To’dalar yoki galalar hayvonlarning dushmandan himoyalanish, o’ljani ta’qib qilish va ushlash hamda mintaqaviy harakatlarni engillashtiradi. To’da bo’lib yashash baliqlar, qushlar, sut emizuvchilardan itsimonlarda uchraydi. To’dada sherigiga ta’sir qilish, o’rnak olish va mo’ljal olish ko’p uchraydi. Harakatlarning muvofiqlashtirilishiga ko’ra to’dalar 2 guruhga ajratiladi: -alohidaa’zolari ustunlik qilmaydigan -boshliq (lider)ga ega bo’lgan to’dalar.. Liderga ega bo’lgan to’dalar.
Birinchi guruhga mansub to’dalar baliqlar, mayda qushlar va chigirtkalar uchun xos. Yirik qushlar va sut emizuvchilarda esa ikkinchi guruhga mansub to’dalar kuzatiladi. Baliqlar galasi shakli, kattaligi va zichligi jihatidan o’zgaruvchan bo’ladi, aksariyat hollarda kunduz kuni shakllanadi va kechalari tarqab ketadi. Baliqlar galasi oziqlanishi, dushmandan himoyalanishi va migratsiyalarida asosiy ahamiyatga ega. Qushlar safar uchishlari va mavsumiy ozuqa topish va oziqlanish davrida galalar holida harakatlanadi. O’troq holda yashovchi qushlar o’rtasida doimo tovush chiqarib turish, ko’rish bilan bog’liq signallar bo’lsa, bo’rilar galalari qish mavusmida o’ljani ta’qib etish va ushlash uchun shakllanadi. Gala bo’ylab yashash bo’rilar, sirtlonlar, ko’klamzor bo’rilarida ham kuzatiladi.Podalar galalarga nisbatan uzoq muddatli birlashish shaklida shakllanadi. Podada ozuqa topish, himoyalanish, migratsiyalar, ko’payish va bolalarni tarbiyalash kabi qator funktsiyalar amalga oshadi. Podadagi hayvonlar o’rtasida “hukmdor” va “itoatkor” munosabatlar amal qiladi. Podaning “hukmdori” vaqtincha yoki doimiy bo’lishi mumkin va uning xattiharakatlariga qarab boshqa individlar bir joyga joylanadi, mintaqaviy harakatlanishini, oziqlanish joyini hamda dushmanga munosabatni mo’ljalga oladi. Podadagi har bir individ liderga itoat qilga holda bir jon-bir tan bo’lib harakat qiladi. Rahbarning faoliyati “itoatkor”larni to’lig’icha bo’ysundirishga qaratilmagan. Tajribali va kuchli individ boshqaradi. Shimol bug’ulari podalariga bir muncha yoshi katta individlar boshchilik qilsa, fillar podasida urg’ochilari etakchi bo’ladi.Podaning “hukmdori” turli sonda bo’lishi mumkin.Jumladan, shimol bug’ulari podasida 18-20% ga qadar liderlar bo’lishi mumkin. Podaning biologik ahamiyati shundan iboratki, poda boshining tajribasi, tadbirkorligi va quvvati guruh hayotida etakchi ahamiyatga ega bo’ladi. Ular podani dushmandan himoya qiladi, uni etaklaydi, ovqatlanish va dam olishni ta’minlaydi, bolalarni tartibga soladi, janjallarni bartaraf etadi. Podani nechta hayvonlar tashkil qiladi?
N. A. Zvorykinning yozishicha, bo'ri o'lgan taqdirda to'da parchalanadi, bo'rilar yakka va kichik guruhlarga qo'shni to'dalarga tarqalib ketadi. Ba'zi hollarda o'lgan bo'ri o'rniga xuddi shu oiladan boshqasi keladi
D. E. Tennentning yozishicha, fillarning ko'p guruhlarida asosiy shakli, ko'z rangi, orqa qiyaligi, peshona shaklida o'xshashlik mavjud.
V. M. Belkovich va A. V. Yablokovlarning fikricha, tishli kitlarda (jumladan, delfinlarda) oila ham asosiy tarkibiy birlik hisoblanadi. U ko'p yillar davomida saqlanib turadi va ayol va uning turli yoshdagi avlodlaridan iborat.
Ko'pincha bir nechta urg'ochilar birlashib, bir nechta oilalardan iborat podani tashkil qiladilar. Bunday podaning kattaligi juda katta bo'lishi mumkin: masalan, belugalar ming boshga ega. Bunday poda oilaviy guruhlarga bo'linmaydi. Ko'rinib turibdiki, bu o'z onasidan xulq-atvor xususiyatlarini qabul qiladigan hayvonlarning xatti-harakatlaridagi o'xshashlik bilan bog'liq.
Ko'p oilalardan tashkil topgan podaning yaxshi namunasini Afrika fillari keltirgan.Odatda fillar podasi 20-30 hayvonlardan iborat. Bu yerda siz utg’ochi o'nlab fillarni, bir nechta katta erkaklar va bir nechta yosh fillarni ko'rishingiz mumkin. Ba'zan zebralar bu kompaniyaga qo'shilib, ko'r gigantlarga o'tkir ko'rish bilan yordam berishadi. Ular, o'z navbatida, yirtqichlarni qo'rqitadi.
Juftlik davrida bir juft erkak va urg'ochi podani tark etadi, lekin keyinroq qaytib keladi. Yomg'irli mavsumda bunday podalar kichikroqlarga bo'linadi, ammo qurg'oqchilik fillarni qurib ketmaydigan suv havzalari yaqinida to'planishga majbur qiladi. Masalan, Ugandada 1500 ta fil podasi kuzatilgan (Bauer, 1964).Podaning kattaligi ko'pincha bitta urg’ochidagi nasl sonidan tubdan farq qiladigan sabablar bilan belgilanadi. Hech qanday chivin yoki qon so'ruvchi chivinlar chuqurroq uchmaydi. Hisoblash mumkinki, kamida bitta kiyikni midgedan himoya qilish uchun besh qatorda turadigan 30 ga yaqin boshqa kiyik kerak bo'ladi. Binobarin, qon so'ruvchi hasharotlarga bardosh bera oladigan eng kam bug'u podasi 30-40 ta hayvondir. Hozir yer yuzida minglab boshli podani topish unchalik oson emas. Shunga qaramay, bunday to'planishlar ko'chib yuruvchi karibularda (100 mingtagacha), oq soqolli yovvoyi hayvonlarda (200 minggacha), morjlarda va 20 ming va undan ortiq boshli to'plangan baliqlarda kuzatiladi.