1. Fanning predmeti, maqsad va vazifalari

2.1-chizma. Xitoy falsafasi rivojlanish bosqichlari. 
 
Falsafa taraqqiyoti nuqtayi nazaridan Oʻzgarishlar kitobi (er.ol. XII–VI asrlar) 
eng muhimdir. Uning matnlarida afsonalardan falsafaga oʻtish boshlanganligini 
mushohada etish mumkin. Oʻzgarishlar kitobining eng muhim qismlaridan biri – In 
va Yan unsurlari haqidagi ta’limotdir. Yan qandaydir faol, barcha narsalarning ichiga 
kirib boruvchi, ashyolarni bilish yoʻlini yorituvchi narsa sifatida ifoda qilinadi; In 
uchun kutib turuvchi faoliyatsizlik oʻrin ajratilgan, negaki, u qorongʻilik ibtidosidir. 
In va Yanning harakati – yagona narsada yuz beradigan oʻzgarishlarning dialektik 
harakatidir. In va Yanning oʻzaro bir-biriga kirishishidan ularning oʻzaro ta’sirini aks 
ettiruvchi bir qator tushunchalar paydo boʻladi. 
Xitoy falsafasining atoqli vakili Konfutsiya (er. ol. 551–479) boʻlib, uni 
adabiyotlarda koʻpincha Kun-tsu - Kun oʻqituvchisi deb atashadi.
10
Konfutsiy 
fikricha, olamni “osmon” boshqaradi. “Osmon” tushunchasi u uchun nafaqat 
tabiatning bir qismi, balki olam va inson taraqqiyotini belgilovchi yuqori ma’naviy 
kuchni 
anglatadigan boshlangʻich tushuncha hisoblanadi. Ammo uning 
falsafasining markaziy qismi osmon emas, umuman tabiiy dunyo emas, balki 
insonning yerdagi hayoti va uning borligi, ya’ni bu antroposentrik. Ya’ni, insonning 
hayotdagi ijtimoiy oʻrni nihoyatda ulugʻ, u oʻziga ravo koʻrmagan narsani 
boshqalarga ham ravo koʻrmasligi, oʻziga ravo koʻrgan narsani boshqalarga ham 
ravo koʻrishi lozim. Osmon irodasi 
— taqdirdir. Biz yashab turgan olam, undagi tartib osmon hukmdori tomonidan 
yuborilgan. Jamiyat hayotidagi tartibga qattiq amal qilish talab etiladi. Tartib, 
Konfutsiy nuqtayi nazariga koʻra, ilohiy mazmunga ega va uning mohiyatini “Li” 
tushunchasi belgilaydi. U, ya’ni tartib dunyoning mohiyatini aks ettiradi 
Daosizm 
Buddizm 
Neokonfutsiychilik 
Konfutsiychilik 

---

15