1. Fasafaning predmeti

75. Билиш назариясининг предмети ва ўзига хос хусусиятлари.
Bilish predmeti subyektning bilish faoliyati qamrab olgan bilish
obyektining ayrim sohalari va tomonlaridir. Fanning o‘rganish sohasi tobora konkretlashib boradi. Tabiatshunoslik fanlarini bilish predmetiga qarab botanika, zoologiya, geografiya, ixtiologiya va boshqa sohalari vujudga kelgandir. Tadqiqot predmeti fanlarni bir-biridan farqlashga imkon beradigan muhim belgidir.Bilish darajalarini shartli ravishda: quyi, yuqori va oliy darajaga ajratish mumkin. Bilishning quyi darajasi barcha tirik mavjudotlarga xos bolib, hissiy bilish deyiladi. Hissiy bilish sezgilar vositasida bilishdir.Insonning sezgi a’zolari (ko‘rish, eshitish, hid bilBilish predmeti subyektning bilish faoliyati qamrab olgan bilish obyektining ayrim sohalari va tomonlaridir. Fanning o‘rganish sohasi tobora konkretlashib boradi. Tabiatshunoslik fanlarini bilish predmetiga qarab botanika, zoologiya, geografiya, ixtiologiya va boshqa sohalari vujudga kelgandir. Tadqiqot predmeti fanlarni bir-biridan farqlashga imkon beradigan muhim belgidir.Bilish darajalarini shartli ravishda: quyi, yuqori va oliy darajaga ajratish mumkin. Bilishning quyi darajasi barcha tirik mavjudotlarga xos bolib, hissiy bilish deyiladi Hissiy bilish sezgilar vositasida bilishdir
76yoq
77. Рационализм ва эмпиризм.
Bilishning yuqori bosqichi faqat insonlargagina xos bolib, aqliy bilish (ratsional bilish) deyiladi. Agar inson o‘z sezgilari yordamida narsa va hodisalarning faqat tashqi xossa va xususiyatlarini bilsa, tafakkur vositasida narsa va hodisalarning ichki mohiyatini bilib oladi. Mohiyat hamisha yashirindir, u doimo hodisa sifatida namoyon boladi. Har bir hodisada mohiyatning faqat bir tomonigina namoyon boladi. Shu boisdan ham hodisa aldamch
Empirizm - bu falsafiy qarash hislar inson bilimlarining yakuniy manbaidir. Ratsionalizmdan farqli o'laroq, aqlga ko'ra bilim eng yuqori manbaidir. G'arb falsafasida empirizm uzoq va taniqli izdoshlarning ro'yxatiga ega; ayniqsa 1600 va 1700 yillarda mashhur bo'ldi. Eng muhimlariBritaniya empiriklariO'sha davrga Jon Lokk va Devid Xum kiradi. Empirizm - bu barcha bilimlarning asosi tajriba ekanligini anglatadi. Ushbu tendentsiya tarafdorlari ongda kuch yo'qligiga ishonishadi va kuch faqat bilimda, hissiy tajribada. Shu bilan birga, ular idealistik empirizmni ajratib ko'rsatadilar, bu erda tajriba g'oyalar va hislar yig'indisi sifatida taqdim etiladi va tashqi dunyo hissiy tajriba manbai sifatida olingan materialistik.
78. Инсон ақли билиш пиллапоясидан юқорига кўтарилар экан, ҳар бир янги поғонада қайта-қайта қуйидаги саволга жавоб топишга ҳаракат қилади: дунёни билиш мумкинми?,билишнинг чегаралари борми? Фалсафада бу саволларга жавоб берувчи уч асосий йўналишни фарқлаш мумкин: оптимизм, скептицизм ва агностицизм (Кант ва бошқалар). Оптимистлардунёни билиш мумкинлигини таъкидлайдилар,агностиклар,аксинча, буни рад этадилар (И.Кант – «нарса ўзида»). Скептиклардунёни билиш мумкинлигини инкор этмайдилар (XVIII асрда Д.Юм), бироқ билимнинг ҳақиқийлигига шубҳа билдирадилар.
79. Оддий (кундалик) билиш кишиларнинг одатдаги ўз кундалик ҳаётларида борлиқдаги предмет ва ҳодисаларни бевосита ўз сезги аъзолари ва тафаккурлари орқали билишдир. У кишиларнинг кундалик ҳаётий тажрибалари, малакалари ва амалий ишлари орқали ҳосил бўлиб, одатда “соғлом фикрлар”да ўз ифодасини топган бўлади.
Илмий билиш эса, оддий (кундалик) билишдан фарқланиб, у борлиқдаги предмет ва ҳодисаларнинг қонуниятларини, уларнинг моҳиятини билшдирИлмий билиш, одатда илмий тадқиқотлар ва илмий изланишлар олиб бориш асосида амалга ошади.
Ноилмий билиш. Ҳозирги фан нуқтаи назаридан баъзи онгга оид ҳодисаларни ҳали тўлиқ ечими берилмаган ҳолатларни биз ноилмий билиш тушунчасига киритишимиз мумкин. Масалан, телепатия, башорат қилиш, психокинез Ноилмий билиш шаклларига киради
80.
Билиш фаолиятида субъект объектсиз, объект эса – субъектсиз мавжуд бўлмайди. Билиш объекти дегандасубъектнинг билиш доирасига кирган, унинг билиши қаратилган борлиқдаги аниқ предметлар, ҳодиса ва жараёнлар ташкил этади. Билишнинг предмети – бу билиш объектининг субъект билиши қаратилган, субъектнинг билиш фаолияти доирасига кирган томонлари, хусусиятлари ва муносабатларидир, ёки бошқача айтганда билиш предмети – бу изланаётган фикрнинг диққат марказидан ўрин олган муайян жиҳатлар
81.
Билиш даражаларини шартли равишда: қуйи, юқори ва олий даражага ажратиш мумкин. Билишнинг қуйи даражаси барча тирик мавжудотларга хос бўлиб, ҳиссий билиш дейилади. Ҳиссий билиш сезгилар воситасида билишдир. Инсоннинг сезги аъзолари (кўриш, эшитиш, ҳид билиш, таъмбилиш, тери сезгиси) бошқа мавжудотларда бўлгани сингари унинг нарсаларга хос хусусият, белгиларни фарқлаш, табиий муҳитга мослашиш ва ҳимояланиши учун ёрдам беради. Билишнинг қуйи босқичида сезги, идрок, тасаввур, диққат, хаёл ташқи олам тўғрисида муайян билимлар ҳосил қилишга ёрдам беради.
Эмпирик билим мавжуд нарсанинг бевосита эмас, балки билвосита инъикоси. Эмпирик билимлар назарий билим негизини ташкил этувчи илмий далиллар мажмуидир.Эмпирик билим кузатиш ва эксперимент, тавсифлаш, таққослаш, ўлчаш ва далиллар каби методлар ёрдамида шаклланади.
82.
Ҳақиқат – билимларнинг мазмуни объектив борлиққа мувофиқ келишидир. У билиш жараёни, билиш инъикосининг натижасидир. Ҳақиқат илмий назарияда мужассамлашган англаб етилган тасдиқловчи мулоҳазалар кўринишида ўз ифодасини топади. Ҳар қандай илмий назария ривожлантирилиши, баъзан бошқа, янада ҳақиқийроқ назария билан алмаштирилиши лозим. Шу маънода ҳақиқат – билиш ривожланишининг якуни ва омилидир.
83.
ҳақиқат конкрет ёки мавҳум, мушоҳадавий ва фикрий хулосалар, тушунча ва тасаввурларнинг объектга мослигидир. Ҳақиқатнинг қуйидаги турлари мавжуд
Объектив ҳақиқат – бу билимларимизнинг шундай мазмуники, у бир кишига ҳам, бутун иносниятга ҳам боғлиқ эмас. Ҳақиқатнинг объективлигини у мавжуд оламнинг инъикоси бўлиши белгилайди.
Мутлақ ҳақиқат – предметни келажакда тўлдирилиши ёки унга аниқлик киритилиши мумкин бўлмаган тарзда тўла, мукаммал билишдир.
Нисбий ҳақиқат – борлиқни асосан тўғри акс эттирсада, образ объектга унча мос эмаслиги билан ажралиб турадиган билим.
84yoq