1. Geodeziya fani, geodeziyaning yer tuzish va kadastr uchun ahamiyati, boshqa fanlar bilan aloqasi

' nuqtada markazi Bb vertikal chetida joylashgan gorizontal joylashgan gradusli doirani tasavvur qilsak, unda biz ikki burchakli burchakning tomonlari orasiga o'ralgan a'c yoyini belgilashimiz mumkin. Bu yoy a'b'c' markaziy burchakning o'lchovi bo'lib , uning teng burchagi abc= b o'lchovi ham bo'ladi . Shuning uchun, erdagi gorizontal burchaklarni o'lchash uchun goniometr o'z konstruktsiyasida limb deb ataladigan gradusli gorizontal doiraga va qurilmaning o'qi bo'lib xizmat qiladigan vertikal ZZ o'qi atrofida aylanadigan harakatlanuvchi ko'rish (kollimatsiya) tekisligiga ega bo'lishi kerak . Ko'rish moslamasi yordamida kollimatsiya tekisligini dihedral burchakning yon tomonlari bilan izchil birlashtirib, oyoq bo'ylab ko'rsatkichlarni olib, unda a'c' yoyining boshi va oxirini belgilash mumkin. Agar aylananing bo'linmalari soat yo'nalishi bo'yicha raqamlangan bo'lsa, u holda b burchak a' va c' bo'ylab o'qishlar orasidagi farq sifatida aniqlanadi, ya'ni b = a/-c' .
Gorizontal burchakni o'lchashning belgilangan geometrik printsipi goniometrda - teodolitda amalga oshiriladi.

22. 
    T eodolit T30, uning asosiy qismlari va o'qlari.
    

1 - tayanch; 2 – ­silindrsimon darajadagi tuzatuvchi vint; 3, 4 - alidadning mahkamlash va etakchi vintlari; 5 - silindrsimon daraja; 6 - teleskopning etakchi vinti; 7 - kremalera; 8 - teleskopning mahkamlash vinti; 9 - ko'rish; 10 - teleskop ko'zoynagi; 11 – etalon mikroskopning okulyar; 12 - ustun; 13 - stend; 14 - oyoq-qo'lning mahkamlash vinti; 15 - ko'taruvchi vint
Relyef chiziqlarining gorizontal proyeksiyalari orasidagi burchaklarni o'lchash uchun gorizontal holatga keltiriladigan gorizontal doira (limb) bo'lgan asbobga ega bo'lish kerak, qurilmaning o'rtasi tepadan o'tuvchi chiziqqa o'rnatiladi. o'lchangan burchak. Gorizontal doira tepasida aniqlovchi stend va alidada deb ataladigan o'qish moslamasi bo'lgan boshqa doira aylanadi. Ana shunday asboblardan biri teodolitdir.
ZZ 1 - vertikal o'q - alidad aylanish o'qi
HH 1 - teleskopning aylanish o'qi (gorizontal o'qi)
UU 1 - silindrsimon sathning o'qi, sathning ichki yuzasiga tegib, nol nuqtadan o'tadi.
VV 1 - ko'rish o'qi, linzaning orqa asosiy nuqtasi va retikulaning kesishish nuqtasidan o'tadi.

23. 
    Teodolitlarni o'qish qurilmalari. Eksantriklik.
    

Chiziq, shkala, mikrometrlar, noniuslarni qo'llang
V ernier - eng oddiy o'qish qurilmalaridan biri. U quyidagicha quriladi: ishchi o'lchov shkalasining n ta bo'linmasi (asosiy shkala) qo'shni sirtga o'tkaziladi va u erda (n + 1) teng qismlarga bo'linadi, nonius shkalasi olinadi. Noniusning aniqligi asosiy shkalaning boʻlinish qiymatini noniusning boʻlinishlar soniga boʻlinganiga teng.
C hiziqli mikroskop. Qon tomir mikroskopidagi mos yozuvlar ko'rsatkichi - bu yorituvchi oynadan oyoq-qo'lning zarbalari orqali etalon mikroskopga tushadigan nurlar yo'liga joylashtirilgan shisha plastinkaga o'yilgan qattiq zarba. Limbusning bo'linish ulushini baholash ko'z bilan amalga oshiriladi. Tajribadan ma'lum bo'lishicha, ko'z bilan hisoblashda eng katta aniqlikka 2,00 mm va 0,10 mm zarb qalinligi orasidagi aniq masofa erishiladi; bu sharoitda o'qish xatosi 0,1 bo'linish. Chiziqli mikroskopning okulyar ko'rish sohasida limbus bo'linmalari va mos yozuvlar ko'rsatkichi - insult ko'rinadi; gorizontal doiradagi (D) ko'rsatkich 69 ^o 47 ', vertikalda (B) - 358 ^o 150 '
Masshtabli mikroskop. Mikroskopning ko'rish maydoniga yorituvchi oynadan limbus zarbalari orqali tushadigan nurlar yo'lida o'yilgan masshtabli shisha plastinka qo'yiladi. Mikroskop shkalasining bo'linish nisbati ko'z bilan baholanadi.
Burchaklarni o'lchashning aniqligini oshirish, alidadaning eksantrikligi va boshqa instrumental xatolarning ekstremita bo'ylab o'qishlarga ta'sirini bartaraf etish uchun ob'ektning har bir nuqtasida teleskopning kamida ikkita ishorasi va shuning uchun ob'ekt bo'ylab kamida 2 o'qish. oyoq-qo'llari, yasaladi: vertikal doiraning o'rni bilan L teleskopning chap tomoniga va P dan o'ngga.
ekssentriklik alidadlar teodolitning vertikal o'qi bilan limbus markazining mos kelmasligini chaqiradi. Ushbu nomuvofiqlik oyoq-qo'l bo'linmalariga nisbatan o'qish mikroskopining zarbasi yoki shkalasining siljishiga va natijada oyoq-qo'l bo'ylab ko'rsatkichlarning siljishiga olib keladi. Ammo L va P da o'qishlarning bu siljishi o'zaro qarama-qarshi yo'nalishlarda sodir bo'ladi, ya'ni. agar alidadaning ekssentrisiteti ta'sirida L da ko'rsatkich oshsa, u holda Pda u bir xil qiymatga kamayadi va ko'rsatkichlarning o'rtacha arifmetik qiymati ekssentriklik ta'siridan ozod bo'lib chiqadi.
Texnik optik teodolitlar uchun alidadaning eksantrikligining limb bo'ylab ko'rsatkichlarga ta'sirining qiymati boshqa xatolar bilan solishtirganda uning kichik qiymati, shuningdek burchaklar SP va CL da o'lchanganligi sababli aniqlanmaydi.

24. 
    Teodolitni aniqlash doirasining optik xarakteristikasi, ekvivalent linza tushunchasi.
    

Teodolitning aniqlanish doirasi burchak tomonlarini mahkamlaydigan nuqtalarni nishonga olish uchun ishlatiladi.
1 -ob'ektiv - kuzatilgan ob'ektning tasvirini iplar panjarasi tekisligiga uzatadi
2 ko'zoynak
3-ichki fokusli linza
4-kremalera
5 ipli panjara

1-vertikal ip

2-bissektrisa
3-gorizontal ip
4 masofa o'lchagich zarbalari

Ekvivalent linza - bu linza va fokuslovchi linzalarni almashtiradigan xayoliy linza.

f linzasining fokus uzunligi f 1 va fokuslash linzalari f 3 fokus uzunliklariga , shuningdek, ular orasidagi masofaga bog'liq e va formula bilan hisoblanadi.
F=f1f3/(-f1+f3+e)

25. 
    Iplarning parallaks panjarasi.
    

ob'ekt nuqtasi ( N ) tasvirini ( n ) iplar panjarasining kesishish nuqtasi ( k ) bilan birlashtirish kerak . Agar n va k mos kelmasa, parallaks yuzaga keladi.