1. Iqtisodiy sikllar. Tushuncha va turlari. N. D. Kondratevning takror ishlab chiqarishning uzun to’lqinlari

Inqiroz belgilari: tovarlarning haddan tashqari ko‘p ishlab chiqarilishi, narxlar va foydaning pasayishi, tadbirkorlarning ommaviy bankrotligi, investitsiyalarning kamayishi, ishlab chiqarishning kamayishi, aktsiyalarning kamayishi, ishchi kuchiga talabning pasayishi, aholining muhim qismining ishsizligi, ish haqining pasayishi, aktsiyalar narxining pasayishi, juda yuqori foiz stavkalari.
Depressiya belgilari: ishlab chiqarishning turg'unligi, ishlab chiqarishning pasayishi, tovarlar va xizmatlarning past narxlari, savdo sust, erkin pul kapitalining ko‘pligi, past kredit stavkasi, sotilmagan tovarlar qisman vayron qilingan, qisman arzon narxlarda sotilgan, omon qolgan korxonalardagi ishlab chiqarish xarajatlarining pasayishi. Bu korxonalarda omon qolish uchun ishlab chiqarishni intensiv qayta jihozlash ishlari olib borilmoqda. Alohida tarmoqlarda ishlab chiqarishning o‘sishi, buyurtmalarning ozgina oshishi, past narxlarga moslashgan va kam foyda marjasi tufayli omon qolgan firmalarning ozmi-ko‘pmi toqatli bo‘lishi.
Tiklanish alomati: firmalar zarbadan qutulib, tadbirkorlar ishlab chiqarishni kengaytirishni boshlaydilar. Milliy ishlab chiqarish oldingi siklda eng yuqori nuqtaga yetadi. Narxlar oshadi, foyda oshadi.
Bum belgilari: ishlab chiqarish oldingi siklning eng yuqori nuqtasidan oshib ketadi. Korxonalardan maksimal darajada foydalanish kuzatilmoqda. Vaziyat to‘liq bandlikka yaqin. Narxlar va foyda marjalari oshib bormoqda. Savdogarlar tadbirkorlardan milliy bozor imkoniyatlari va sotish imkoniyati sotish imkoniyatidan ko‘ra ko‘proq tovar sotib oladilar. Foiz stavkasi va kredit kapitali o‘sib bormoqda. Haddan tashqari ishlab chiqarish, ya'ni yashirin shaklda nomutanosiblik mavjud.
Qoida tariqasida, ko‘tarilish muammosiz davom etadi va inqiroz - to‘satdanyuzaga keladi. O‘rta muddatli sikllar tarmoqli, umumiy (milliy) va jahon miqyosida bo‘lishi mumkin.
Uzoq Kuznets sikllari - takror ishlab chiqarish yoki qurilish sikllaridir. Bunga uskunalar avlodining o‘zgarishi, demografik o‘zgarishlar sabab bo‘ladi. Bu sikllarga hukumatning iqtisodiy siyosatining o‘ziga xos xususiyatlari ham sabab bo‘lishi mumkin.
Uzoq Kondratyev to‘lqinlarining davomiyligi taxminan 50 yil. Uzoq to‘lqin ichida ikki bosqich - yuqoriga va pastga qarab qayd etiladi. Ba'zi iqtisodchilar uzoq to‘lqinda o‘rta muddatli siklga xos fazalarni topishga harakat qilishdi. Ammo bu mutlaqo aniq emas va ishonarli emas, chunki uzoq to‘lqinning pasayish bosqichida hech qanday inqiroz bo‘lmaydi, lekin iqtisodiy o‘sishning qandaydir tekisroq traektoriyasi bor, yuqoriga qarab esa biroz keskinroq. Iqtisodiyotdagi uzun to‘lqinlar texnik va ilmiy -texnologik inqiloblar natijasida yuzaga keladi:
- tarkibiy qayta qurish, ishlab chiqarishning texnologik bazasidagi tub o‘zgarishlar;
- infratuzilmaga investitsiyalarning o‘zgarishi;
- ishchi kuchini tayyorlashdagi o‘zgarishlar, ya'ni inson kapitaliga investitsiyalar.
Birinchi bo‘lib ingliz iqtisodchilari Klark va Jevonsning uzun to‘lqinlarini payqadi. Asr boshida gollandiyalik Van Gelderan va Kondratyev uzoq to‘lqin muammosiga e'tibor qaratdilar. Ular o‘z vaqtida parallel ishlagan, lekin eng katta hissani Kondratyev qo‘shgan.