1-қисм. Тўртламчи давр геологиясини илмий асослари, ўрганиш усуллари ва фойдали қазилмалари

Мувозанат бўлмаган-уранли усул жинсларда уран 235 ва уран 238 ларнинг бирламчи изотоплар таркибини уларни парчаланиш ҳосилалари: 234- уран, протоактин-231 ва ионийлар билан таққослашга таянади. Саналаштиришни вақтинчалик интерваллари хозирги вақтдан 2-2.5 млн. йилгачани ташкил этади. Мувозанат бўлмаган-уранли усулда саналаштириш учун материаллар бўлиб қазилма суяклар, кораллар, моллюскалдар чиғаноалари, торфлар хизмат қилиши мумкин. Мувозанатли- уран усул ёрдамида: 1) хозирги даврдан бошлаб то 1, 5-2,5 млн. йилгача бўлган етарлича узоқ бўлган даврни қамраб олади; 2) ёшлар асосан битта элементнинг изотопларини нисбати билан аниқланади; 3) радиоуглеродли ва калийаргонли усулларида олинган саналаштиришлар текширилади.

2. 
   Барқарор изотоплар тўпланишлари бўйича
   

мутлақ ёшни аниқлаш

Баъзи объектларни саналаштириш, ҳам радиоактив қаторига кирувчи радиоизотопларнинг парчаланишидан келиб чиққан барқарор изотоплар миқдорининг сони бўйича, ва ҳам якка-якка радиоактив изотоплар; калий, рубидий, рений ва бошқаларни парчаланиши бўйича амалга ошириш мумкин. Ушбу бошланғич (туб-она изотоплар) ва якуний парчаланиш махсулотлари бўйича ўтказиладиган усуллар: калий-аргонли (К⁴⁰-Ar⁴⁰), рубидий-стронцийли (Rb⁸⁷- Sr⁸⁶), рений-осмийли (Re¹⁸⁷-Os¹⁸⁶), қўрғошинли (Pb^2C7) ва бошқа номларни олишди.

Тўртламчи ётқизиқлари учун калий-арогонли усул мухим аҳамият касб этади ва у 100-250 минг йилдан ортиқ бўлган ёшни аниқлаш учун қўлланилади. Калий учта изотопга - K³⁹, K⁴⁰ ва K⁴¹ эга бўлиб, улардан K⁴⁰ иккита қўшимча элементга Са⁴⁰ ва Аг⁴⁰ (89 % и Са⁴⁰ га парчаланада ва атиги 11% эса Аг⁴⁰ га) парчаланган ҳолда, табиий радиоактивликга (Т_1/2=1,3*10⁶ йил) эга. Бироқ асосий бўлган талаб – минералдан унинг ҳосил бўлиши пайтидан бошлаб, радиоген бўлган аргоннинг хеч қандай чиқиб кетиши бўлмаслиги керак, яъни қиздириш ва диффузия бўлмаслиги керак.
Бу усул учун энг қулай объектлар бўлиб: 1) қадимий жинсларидаги кальцийга қашшоқ лепидолит; 2) калийга бой бўлган минераллар: галоген ётқизиқларида учрайдиган сильвин; 3) биотитлар- кальцийга қашшоқ минераллар; 4) дала шпатлари, слюдалар; 5) суяклар, охактошлар, флюоритлар ва бошқалар ҳисобланади.

2.