1. jamiyat taraqqiyotida axboriy madaniyat, axborot resurslarining o’rni

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2.2. Axborot madaniyatining tarkibiy qismlari 
Axborot madaniyati axborot jarayonlari va munosabatlar mohiyatini 
tushunishda savodxonlik va malakani o'z ichiga oladi; gumanistik yo'naltirilgan 
axborot-semantik soha (intilishlar, qiziqishlar, dunyoqarash, qadriyat yo'nalishlari); 
rivojlangan axborot aksi, shuningdek, axborot xatti-harakatlari va ijtimoiy va 
axborot faoliyatidagi ijodkorlik. 
Insoniyatning axborot madaniyatining muhim elementlaridan biri bu axborot 
resurslarini bilishdir (iloji bo'lsa, ularga erkin kirish huquqini qo'lga kiriting). 
Mamlakatimizda ko'plab tashkilotlar ma'lumot to'plash, qayta ishlash, saqlash va 
tarqatish bilan shug'ullanadilar: kutubxonalar, statistika markazlari, axborot 
xizmatlari, ommaviy axborot vositalari. 

---

22 
Birinchi marta "axborot savodxonligi" tushunchasi 1977 yilda Qo'shma 
Shtatlarda joriy qilingan va oliy ta'limni isloh qilish milliy dasturida ishlatilgan. 
Amerika kutubxonalari assotsiatsiyasi axborotni biladigan odamni ma'lumotni 
aniqlay oladigan, joylashtiradigan, baholay oladigan va undan eng samarali 
foydalana oladigan odam deb atagan (E. A. Medvedeva, p. 59). 
A. P. Ershov kompyuter savodxonligini "kompyuter yordamida 
muammolarni hal qilish ko'nikmalariga ega bo'lish, harakatlarni rejalashtirish va 
ularning oqibatlarini oldindan bilish qobiliyati, informatika fanining asosiy 
g'oyalarini anglash, jamiyat hayotidagi axborot texnologiyalarining rolini anglash" 
deb tushunadi.
Axborot kompetensiyasi (M. A. Sovuq) - bu tegishli faoliyat sohasida 
samarali qarorlar qabul qilishga imkon beradigan predmetga xos bilimlarni tashkil 
etishning maxsus turi. 
Kompetentsiya nafaqat professional madaniyatning tarkibiy qismi, balki 
umumiy, oldindan professional ham bo'lishi mumkin. Kasbiy axborot 
kompetentsiyasi va umumiy vakolat o'rtasidagi farq echilishi kerak bo'lgan vazifalar 
va muammolar doirasi, shuningdek ularni hal etish darajasida. 
N. X. Nasyrova ishida axborot kompetensiyasiga quyidagi ta'rif berilgan. Bu: 

Texnik, dasturiy ta'minot va axborot sohasida bilim, ko'nikma va malakalarni 
egallashga turtki, ehtiyoj va qiziqish; 

Zamonaviy axborot jamiyati tizimini aks ettiruvchi ijtimoiy, tabiiy va texnik 
bilimlar to'plami; 

Qidiruv kognitiv faoliyatining informatsion asosini tashkil etadigan bilimlar; 

Izlash kognitiv faoliyatining operatsion asosini belgilovchi usullar va 
harakatlar; 

Dasturiy ta'minot va texnik resurslar sohasida qidirish tajribasi; 

"Shaxs - kompyuter" munosabatlarining tajribasi. 
Oliy ta'lim o'qituvchisining axborot-pedagogik kompetensiyasi uning 
umumiy pedagogik madaniyatining tarkibiy qismi, uning kasbiy mahoratining va 
oliy ta'lim sohasida jahon standartlariga muvofiqligining eng muhim ko'rsatkichidir. 

---

23 
Jahon tajribasi shuni ko'rsatadiki, aynan o'sha mamlakatlar, birinchi navbatda AQSh, 
Germaniya, Yaponiya, Frantsiya o'zlarining intellektual kadrlarini tayyorlashni 
birinchi o'ringa qo'yishgan, mudofaa, iqtisodiy, ijtimoiy va siyosiy, huquqiy va 
madaniy sohalarda eng katta yutuqlarga erishgan (Tyt, 1994]).
Professional, uslubiy va umumiy madaniy bilimlar va amaliy ko'nikmalarning 
kompleks to'plamiga asoslangan holda turli xil ma'lumotlarni olish va uzatish 
usullari, ta'limdagi zamonaviy axborot texnologiyalariga egalik qilishni nazarda 
tutadigan axborot-pedagogik kompetentsiya yanada kengroq kontseptsiyaning 
majburiy tarkibiy qismiga aylanishi kerak - zamonaviy universitet o'qituvchisi. 
o'qitiladigan fanning mazmunidan qat'iy nazar. Bizning fikrimizcha, bu yuqori 
darajadagi diplom mutaxassisidan har qanday ishlab chiqarish yoki jamoat 
sohasidagi tinglovchiga - o'qituvchi, muhandis, menejer, shifokor va hk. Ma'lumot 
uzatish zanjiridagi birinchi bo'g'in. 
Axborot pedagogikasi nazariy va uslubiy asosni yaratadi. Demak, aksariyat 
axborot madaniyati tadqiqotchilari o'zlarining e'tiborlarini iste'molchilarda tegishli 
axborot madaniyatini tarbiyalashga qaratdilar (M. G. Voxryshev, V. A. Fokeev, L. 
K. Lobodenko va boshqalar) Demak, L. K. Lobodenkoning fikriga ko'ra axborot 
madaniyati. , bir qator qo'shimcha komponentlarni o'z ichiga olishi kerak: 

Axborotni iste'mol qilish madaniyati (ongli ravishda tanlangan axborot 
turmush tarzi, axborot etakchisi); 

Axborotni tanlash madaniyati (jamiyatning axborot muhitining tizimli 
ko'rinishi; axborot muhitini tahlil qilish qobiliyati); 

Qidiruv madaniyati (kutubxonalar va ONTI tomonidan taqdim etiladigan 
axborot xizmatlari doirasini bilish, SBA va boshqa qidiruv manbalaridan 
foydalanish qobiliyati; optimal qidiruv algoritmlariga ega bo'lish); 

Axborotni qayta ishlash madaniyati (analitik va sintetik faoliyat); 

Axborotni assimilyatsiya qilish va undan foydalanish madaniyati (nashr 
faoliyati, ilmiy tadbirlarda qatnashish, fan va texnika yutuqlaridan amaliyotda 
foydalanish); 

Bibliografik ma'lumotni yaratish madaniyati; 

---

24 

Kompyuter va ofis jihozlaridan foydalanish madaniyati; 

Axborot uzatish madaniyati (axborot-kommunikatsiya faoliyati); 

Axborotni tarqatish madaniyati (IP-ni bilish, axborotdan foydalanuvchilarni 
bibliografik ta'minlash usullari va usullarini bilish). 
"Pedagogik kibernetika" tushunchasi ta'lim jarayonini, pedagogik tizimlarni 
maqbul boshqarish fani sifatida, kibernetik yondashuv va kompyuter 
texnologiyalaridan foydalanishga asoslangan o'qitish texnologiyasi fani sifatida (G. 
G. Vorobiev va boshqalar) axborot madaniyatini rivojlantirishni eng muhim 
vazifalar deb biladi. 
Axborot madaniyati tushunchasi odamlar hayotining axborot tomonlari bilan 
bog'liq madaniyatning bir tomonini tavsiflaydi. Axborot madaniyati inson o'z 
faoliyatining maqsadiga erishish uchun qo'ygan muammolarini hal qilishda axborot 
texnologiyalaridan foydalanadi deb taxmin qiladi. 
Dunyoning zamonaviy rasmini tushunish sifatida (V. A. Izvozchikov); 
Axborot va odamlar bilan ishlash qobiliyati va qobiliyati sifatida (V. N. Soloviev); 
Dunyoning tizimli axborot rasmini tushunish sifatida (T. Yu. Kitaevskaya) va 
boshqalar.