1 jamoatchilik kengashi: Turg‘unpo‘lat daminov

1

JAMOATCHILIK

KENGASHI:

Turg‘unpo‘lat  DAMINOV

Svetlana INOMOVA,

Turobjon  JO‘RAYEV,

Tatyana KARIMOVA,

Abdulla ORIPOV,

Gulnora  YO‘LDOSHEVA

BOSH  MUHARRIR:

Muftillo  YUSUPOV

TAHRIR  HAY’ATI:

Hidoyat  OLIMOVA

(mas’ul  kotib)

Abdulla  OCHILOV,

Shomirza  TURDIMOV,

Dilorom  SHARIPOVA,

Anvar  SHEROV

Manzilimiz: 100170. Toshkent,

I.Mo‘minov  ko‘chasi,  9.

Telefon: [phone] (faks), 262-30-11.

E-mail: [e-mail]

www.jlsau.uz

O‘zbekiston Matbuot va axborot agentligi

tomonidan 2007-yil 3-yanvarda 0102-tartib

raqami bilan ro‘yxatdan  o‘tkazilgan.

“Sog‘lom avlod uchun” jurnali matbaa (komputer)

bo‘limi O‘zbekiston Matbuot va axborot agentligi

tomonidan 2004-yil 17-may kuni 10 — 0654-

tartib raqami bilan ro‘yxatdan o‘tkazilgan.

Biror asar yoki undan parcha ko‘chirib

bosilganda, “Sog‘lom avlod uchun” jurnalidan

olindi” deb izohlanishi shart. Muallif tahririyatga

yo‘llayotgan qo‘lyozmasiga o‘z soliq to‘lovchining

identifikatsiya raqami (STIR)ni, shaxsiy

jamg‘arib boriladigan pensiya daftarchasi

nusxasini ilova qilishi so‘raladi.

Jurnal maketi tahririyatning matbaa

(komputer)  bo‘limida  tayyorlandi.

Navbatchi muharrir: Sherzod Qurbonov

Bosmaxonaga  2012-yil  25-iyun kuni  topshirildi.

Ofset  usulida  chop   etildi.  Qog‘oz   bichimi   A-4.

Qog‘oz  hajmi  4,0  bosma  tabaq.  Nashriyot

hisobida  3,8  bosma  tabaq.  Tiraji   2577  nusxa.

882-buyurtma.

“SANO-STANDART”  MCHJda

chop  etildi.

100069,  Toshkent,  Shiroq  ko‘chasi,  100-uy.

Ilmiy-tarbiyaviy,  ommabop,

bezakli  oylik  jurnal

6  (194)-son,  2012-yil,  iyun

MUASSISLAR:

O‘zbekiston  Respublikasi

Xalq  ta’limi  vazirligi

«Sog‘lom avlod uchun»

Xalqaro xayriya jamg‘armasi

«Sog‘lom  avlod  uchun»  jurnali

O‘zbekiston    Respublikasi  Vazirlar

Mahkamasining  1995-yil  13-aprel

127-sonli  qaroriga  asosan

«Maktabgacha  tarbiya»  jurnali

negizida tashkil etilgan. 1996-yil

yanvardan  chiqa  boshlagan.

Barkamol  avlod  —

    Vatanning  baxti

SOG‘LOM

AVLOD  UCHUN

Bu  sonda:

Jurnal muqovasi hamda ichki sahifalarida

Muhammad AMIN va Mashrab NURINBOYEV suvratlaridan foydalanildi.

Mustaqillik  ufqlari

Barkamol avlod — mamlakat tayanchi                                            2

Jamg‘arma  faoliyati

Bolalikning  baxtli  onlari

                                               4

Sim-sim

Musiqa  —  komil  inson  tarbiyachisi

                                      5

Sog‘lom  oila

Tibbiyot san’atining shifobaxshligi                                                   9

Osmon  to‘la  yulduz

Samimiylik — inson ziynati                                                            10

Ibn  Sino  darsxonasi

Harakat  —  bu,  hayotdir

        12

Ko`ngil  ko`zgusi

Nikoh muqaddas, shartnoma farz                                                 15

Onalik  va  bolalik

Ona  suti...

                                                       17

2012-yil  —  Mustahkam  oila  yili

Ahil mahalla — jamiyat tayanchi                                                    19

Jiyda  guli

Oila ma`naviyati — millat qadriyati                                                 21

Hayrat

Nay  navosi  —  dil  davosi

                 23

Isiriq

To‘g‘ri  tashxis  —  samarali  shifo

                                              24

Karvon  qo‘ng‘irog‘i

Tadbirkorlik — farovon hayot                                                       26

Alolo

Tohir  va  Zuhra.

        28

Vatannoma

Qashqirlar  to‘rini  yirtgan  alqorlar

                                    30

Hakimlar  va  hikmatlar

Yosh  bilimdonlarga

                                                       32

BIRINCHI BET:

Barkamol  avlodni

ham  xuddi  nihol  kabi

asrab-avaylamoq zarur.

TO‘RTINCHI BET:

San’atimiz  ishonchli

qo‘llarda.

2

Bugungi  kunda  barkamol

avlod  tarbiyasi  davlat  siyosati

darajasiga  ko‘tarilganligi,  yosh-

larimizning  kelajagini  o‘zlari

belgilashlari,  ona-Vatanini

sevishi,  uning  aziz  tuprog‘ida

unib,  barg  yozayotgan  har  bir

niholini  e’zozlashga  o‘rganishi,

o‘zlarining  bilim  va  hunarini,

kuch-g‘ayrati-yu,  shijoatini

namoyon  qilishi  uchun  barcha

shart-sharoitlar  yaratilgan.

Respublikamizda  iste’dodli

yoshlarni  qo‘llab-quvvatlash,

ularning  iqtidorlarini  namoyon

qilish  imkonini  beruvchi  turli

ko‘rik-tanlovlarning  o‘tkazi-

layotganligi, “Zulfiya”, “Nihol”

mukofotlarining ta’sis etilganligi

bularning  yaqqol  misolidir.

Yoshlarning  bu  tanlovlarda  o‘z

iste’dodlarini  namoyon  qilish

jarayonida  Vatanimizni  madh

qilishlari, mustaqillik g‘oyalarini

tarannum  etishlari  nafaqat

o‘zlarining ongi va shuuriga ijobiy

ta’sir  etadi,  balki  televideniye

ko‘rsatuvlari  va  radio  eshit-

tirishlarini  kuzatib  borayotgan,

gazeta  va  jurnallarda  chop

etilayotgan  maqolalarni  o‘qib

kelayotgan barcha yoshlarimizga

ham  o‘zining  ijobiy  ta’sirini

ko‘rsatmoqda. Milliy tuyg‘u od-

diy  so‘zlar  bilan  emas,  balki

yoshlarimizni  ma’naviy  qad-

riyatlar ruhida kamol topishlariga

keng  yo‘l  ochish  orqali,  ona-

zaminni  ulug‘lovchi,  ajdodlar

merosini qadrlovchi, ular ruhiga

buyuk  ehtirom ila yozilayotgan

she’r  va  hikoyalarini  o‘qib-

o‘rganishga, ibrat olishga undash

vositasida ham amalga oshiriladi.

Barkamol  avlod  tarbiyasida

kitob o‘qish madaniyatini yosh-

lar  ongiga  singdirish  muhim

omillardan  sanaladi.  Bolaning

kitob o‘qishi uni mantiqan o‘y-

lashga da’vat etadi. Bugungi kunda

ayrim farzandlarimiz o‘zbek xalq

ertaklarini o‘qishni o‘rniga kom-

puter  “nag‘malari”ga  mahliyo

bo‘layotganligi ham sir emas. Al-

batta,  komputer  savodxonligi

yoshlarimiz  uchun  juda  zarur,

lekin  afsuski ayrim yoshlarimiz,

ota-onalar,  ustozlar  nazora-

tidan  chetda  qolish  natijasida,

milliy mafkuramizga yot bo‘lgan

videotasmalar,  behayo,  jangari

kinolar ta’siriga tushib qolmoq-

dalar. Bu “nag‘malar” natijasida

o‘zbekona    ibo-hayo,    lutf,

mehr-oqibat  kabi  qadriyatlar

o‘rniga bemehrlik, behayolik kabi

illatlar yoshlarimiz ongiga rahna

solayotganligi  kuzatilmoqda.

Shunday  ekan  bunday  zararli

odatlarni faqat o‘quvchilarni ki-

tobni  e’zozlashga  o‘rgatish,  ki-

tob o‘qishga qiziqish uyg‘otish,

ota-ona ibrati, pand-nasihati va

“Jahon keng, dunyoda mamlakat ko‘p, lekin bu olamda betakror

ona yurtimiz O‘zbekiston yakka-yu yagona. Bu go‘zal yurt, bu muqaddas

zamin faqat bizga atalgan”

Islom Karimov

Yosh avlod ongiga milliy

istiqlol g‘oyasini singdirib,

ajdodlarimiz amal qilgan

bebaho  qadriyatlar,

an’analar, betakror udumlar

asosida  ma’naviy

immunitetni

barqarorlashtirish

globallashuv jarayonida

g‘oyatda muhim ahamiyat

kasb  etadi.

shaxsiy  namunasi  orqali  bar-

taraf  etish  mumkin.  Xalqimiz

bejizga  “qush  uyasida  ko‘rga-

nini  qiladi”,  deb  aytmagan.

Chunki  kitob  o‘qish,  har  bir

so‘z ma’nosini tushunib yetish,

barcha ilmlarni egallashga kalit

bo‘ladi. Ilm  olish faqat inson-

largagina xos fazilat hisoblana-

di. Ilm sohiblari avlodlarga qol-

dirgan bebaho asarlari bilan bar-

hayotdir.  Kimki  ilm  cho‘qqi-

larini zabt etib, insonlarga nafi

tegsa,  uning  nomi  tarix  sahi-

falarida  mangulikka  saqlanib

qoladi.  Mana  shunday  ibratli

umr  kechirgan  allomalarimiz

hayoti va ijodi bilan o‘quvchi-

yoshlarni tanishtirishda nafaqat

ustozlar, balki ota-onalar ham

namuna bo‘lishlari zarur.

Dunyoviy  fan  va  ilmni  biz

farzandlarimizga  kitob  orqali

berishimiz  mumkin.  Kitob

shunday bir mo‘jizaviy ne’mat-

ki,  uni  qiziqish,  sabr-toqat

bilan,  tushunib  o‘qib  chiqqan

insonning  qalbi  quvonchlarga

to‘lsa, ongi falsafiy mushohada

qilish orqali o‘sib boradi. Kitob-

larda  ajdodlarimiz  tomonidan

kashf  qilingan  tabiat  va  jami-

yatning  taraqqiyot  qonunlari,

shuningdek, komil insonni tar-

biyalashga doir ko‘plab ma’lu-

motlar  berilgan.  Kitobning

mo‘jizaviy  kuchi  yordamida

o‘quvchilarning qalbida ezgulik,

saxovat,  mehr-muruvvat  kabi

fazilatlar  uyg‘onadi.

2

MUSTAQILLIK  UFQLARI

BARKAMOL AVLOD —

MAMLAKAT TAYANCHI

BARKAMOL AVLOD —

MAMLAKAT TAYANCHI

3

F a r z a n d n i n g

o‘sib  ulg‘ayishi,

kamol 

topishi

uchun  onaning

xizmati  beqiyos.

Dunyoda  nimaiki

yaxshi  narsalar

bo‘lsa  jigarbandiga

ilinish,  uning  ka-

moli  uchun  kerak

bo‘lsa jon fido qilish

kabi fazilatlar faqat

onalarga xos. Ona-

Vatanchi!?  Ona-

Vatan  farzandlar

kamolida yuksaladi.

Mamlakatimizda

yosh  avlodning

baxtli 

kelajagi

uchun  olib  bori-

layotgan  siyosat,

ona va bolaning sog‘ligini mu-

hofaza  qilish,  uni  komil  inson

bo‘lishi,  o‘qimishli,  hunarli

bo‘lishi  uchun  yaratilayotgan

sharoitlarning sanog‘i behisob.

Bolalarimiz beshikda eshitgan

allalari,  o‘qib  o‘rganayotgan  ki-

toblari mohiyatida Vatanga muhab-

bat, insoniy qadriyatlarga hurmat

hissi jamuljam bo‘lishi shart.

Xususan,  farzandlar  baxti,

kelajagi  uchun  jon  kuydira-

yotgan  Yurtboshimizning  bu-

gungi  siyosati  onalar  allasida

yangrasa,  otalar  pand-u  nasi-

hatlarida aks etsa, ustozlar sa-

bog‘ida  mujassamlashtirilsa,

mahalla  oqsoqollari  duolarida

takrorlansa ayni muddaodir.

Shu  o‘rinda  o‘qituvchilar,

ota-onalar  uchun murakkab va

mas’uliyatli, ayni paytda dolzarb

bo‘lgan  qator  vazifalarni  baja-

rish  uchun  quyidagi  xislatlarni

o‘zlarida singdirib olgan bo‘lish-

lari kerak, deb o‘ylaymiz:

— Milliy g‘oya, milliy maf-

kura hamda iqtisodiy islohotlar

mohiyatini  tushunib  olgan

bo‘lishlari;

—  Umuminsoniy,  milliy

qadriyatlarni bilishlari;

—  Vatanning  baxt-saodati,

porloq istiqboli, farovon kelaja-

giga  ishonish,  zarur  bo‘lsa    bu

yo‘lda jon fido qila olishlik, sho-

girdlar  qalbiga  Vatanga  cheksiz

muhabbat,  vatanparvarlik,  in-

sonparvarlik kabi yuksak fazilat-

larni singdirish uchun ta’sirchan,

samarali usullarni izlab topish va

amaliyotga qo‘llay olish;

— Ta’lim jarayonida o‘quv-

chilar diqqatini bilimga qaratib,

uni jarayon oxirigacha  saqlab tura

olishlik  bilan  dars  (ta’lim)  sa-

maradorligini  (oilada  dars  tay-

yorlash  jarayonida)  oshirish;

— O‘quvchilarning yoshi va

imkoniyatlaridan  kelib  chiqib

berilayotgan bilim, ko‘nikma va

malakalarni ilmiy asoslab berish,

dars jarayonida yangi pedagogik

texnologiya  usullaridan  unumli

foydalana bilishlik;

—  O‘quvchilarga  mustaqil

fikrlash, mushohada qilish, xu-

losa chiqarish, boshqalar fikrini

eshitish,  tushunish,  hurmat

qilish va o‘z fikrini tortinmasdan

lo‘nda,  puxta,  aniq  bayon  qila

olishlik malakalarini o‘rgatish;

— O‘quvchilarni o‘rtaga tash-

langan  muammolarni  yechish

uchun  hamkorlikda,  bir-birlari

bilan do‘stona munosabatda bo‘lib,

mavjud darslik, qo‘llanma labora-

toriya jihozlaridan to‘g‘ri foydalan-

gan holda darsda faol ishtirokchilar

bo‘lishligini ta’minlash;

— Maktab, oila va mahalla ham-

korligidan unumli foydalanish.

Ta’limni  tarbiyadan,  tarbi-

yani esa ta’limdan ajratib bo‘l-

maydi. Ta’lim berish davomida

shogirdlarga mukammal tarbiya

berish.  Ana  shu  xislatlarni  har

bir  o‘qituvchi va ota-ona egal-

lash bilan birga  o‘z vaqtida ha-

yotga tatbiq etib borsa, yoshla-

rimiz  ongi  va  shuurida  milliy

g‘oya  tuyg‘ulari  faqat  yurtimiz

tinchligi va farovonligini qadriga

yetishga xizmat qiladi.

Muhabbat ABDULLAYEVA,

pedagogika fanlari nomzodi,

AVPKQTMOI  rektori

MUSTAQILLIK  UFQLARI

3

4

Yurtimizda yosh avlod tarbi-

yasiga,  ularning  jismonan  va

ma’nan sog‘lom kamol topishiga,

zamonaviy bilim egallashiga davlat

miqyosida e’tibor qaratilmoqda.

Albatta,  bunday  g‘amxo‘rlik  va

e’tibor o‘z samarasini berayotir.

Bugungi  kunda  Vatanimiz

yoshlari xalqaro miqyosdagi fan

olimpiadalarida,  sport  musoba-

qalari-yu turli ko‘rik-tanlovlarda

g‘olib bo‘lib, jahoniy e’tirofga sa-

zovor  bo‘lmoqdalar.  Farzandla-

rimiz  erishayotgan  bunday  mu-

vaffaqiyatlar barchamizda birdek

faxr  tuyg‘usini  uyg‘otishi  tabiiy.

Zero,  bolalarning  begonasi

bo‘lmaydi.

Shunday ezgu ishonch bilan

yaqinda o‘lkamiz bo‘ylab ko‘plab

bayramlar,  xayriya  tadbirlari,

musobaqalar,  dilkash  uchra-

shuvlar,  ko‘ngilochar  suh-

batlar  o‘tkazildi,  o‘tkazilmoq-

da.  Bu  kabi  tadbirlardan  biri

yaqinda  poytaxtimizdagi

“O‘rikzor”  ixtisoslashtirilgan

bozori MCHJ hududida tashkil

etildi. 1-iyun — Xalqaro bola-

larni  himoya  qilish  kuni  mu-

nosabati bilan “Baxtli bolalik”

shiori  ostida  o‘tkazilgan  ma-

daniy-xayriya aksiyasida bolalarga

bayram  dasturxoni  yozilib,

konsert dasturi namoyish etildi.

Shu  kuni  yangi  barpo  etilgan

bolalar  maydonchasi  bayram

tuhfasi sifatida bolalar ixtiyoriga

topshirildi.

“Sog‘lom  avlod  uchun”

xalqaro  xayriya  jamg‘armasi,

“O‘rikzor” ixtisoslashtirilgan bo-

zori  MCHJ  hamda  Uchtepa

tumani hokimiyati hamkorligida

o‘tkazilgan aksiyada Oliy Majlis

deputatlari,  tuman  xalq  ta’limi

bo‘limi xodimlari ishtirok etdilar.

Aksiya doirasida tashkilotchilar

tomonidan Vasiylik va homiylik

bo‘limida  turuvchi  boquvchisini

yo‘qotgan bolalarga, Qizil yarim

oy jamiyati temiryo‘l mintaqaviy

tashkiloti  tizimidagi  hamda

Uchtepa  tumanida  yashovchi

JAMG‘ARMA  FAOLIYATI

Bola o‘nga kirsa, otasi songa kirar, degan

naql bor xalqimizda. Haqiqatan ham ana

shunday.  “Bolali  uy  bozor...”,  deganlaridek,

bolalar bilan olam charog‘on, ko‘ngillar obod

bo‘ladi.  Ko‘hna  dunyoning  yangi  otayotgan

har bir tongida farzandlarimiz baxt-u iqbolini

ko‘rib  shodlanamiz.  Sohir  nafaslari,  jarang

kulgilari  qalbimizda  shirin  bir  tug‘yon,

o‘chmas  havas  uyg‘otadi.  Shundandir,

xalqimiz  bolajon.  Bolalikni  sevgan,  unga

talpingan kishi qalbi esa hamisha ezgulikka

oshno  bo‘ladi.

5

ijtimoiy  himoyaga  muhtoj  oila

farzandlariga sovg‘alar ulashildi.

—  Bizning  farzandlarimiz

dunyodagi eng baxtli bolalardir.

Muhtaram Yurtboshimiz diyori-

mizdagi barcha bolalarni “Mening

farzandlarim”,  deyishining  o‘zi

kelajak vorislariga ko‘rsatilayotgan

beqiyos g‘amxo‘rlikning samimiy

namunasi  sifatida  namoyon

bo‘ladi. Bolalarga barcha sharoitni

yaratib berish, ularning kelajagini

ta’minlash biz — kattalar oldidagi

eng  birlamchi  vazifadir.  Shu

maqsadda  faoliyat  yuritayotgan

barcha nodavlat va notijorat tash-

kilotlar, xususan, bugungi tadbir

faollaridan  bo‘lmish  “Sog‘lom

avlod  uchun”  xalqaro  xayriya

jamg‘armasi rahbariyatiga, Uch-

tepa  tuman  hokimiyatiga

barchaning  nomidan  minnat-

dorchiligimizni  bildiramiz,  —

dedi  “O‘rikzor”  ixtisoslashtiril-

gan  bozori  MCHJ  rahbari

Sh.Inoyatov.

Aslida  tinch  va  xotirjam

o‘tayotgan har bir kun bayram.

Bayramki  biz  azonda  shod-

xurram  uyg‘onamiz,  xursand

ishga boramiz, do‘stlar bilan iliq

omonlashamiz, so‘ng yana uyda

o‘g‘il-qizimizni bag‘rimizga olamiz.

Bolalikning eng baxtli onlari ham

shunday damlardir.

Ulug‘bek ASROROV

SIM-SIM

Yozma an’analarda milliy cholg‘ular ijrosi bolani estetik tarbiyalashda muhim

vositalardan hisoblanadi. O‘tgan yillar mobaynida yozma an’analarda

uyg‘unlashtirilib, yangilangan cholg‘ulardagi ijro madaniyati o‘ziga xos ravishda

tubdan rivojlandi.

Musiqa  sohasida  an’anaviy  cholg‘ularning

yangilanishi, ko‘povozli ijroning yozma an’analar

asosida paydo bo‘lib kelishi, hamda, kompozitorlik

ta’limining  yangicha  tizimining  vujudga  kelishi

yangilik  sifatida  qayd  etiladi.  Buning  yaqqol

na’munasi joriy yilning 20—21-aprel kunlari bo‘lib

o‘tgan  “Navro‘z  sadolari”  ko‘povozli  ansambllar

va milliy musiqiy cholg‘u orkestrlari V Respublika

festivalida namoyon bo‘ldi.

Ma’lumki, madaniy jarayonda nafaqat ijod va

uning  ijrosi,  balki  musiqiy  asarning  tinglovchi

auditoriya  tomonidan  qabul  qilinishi,  hamda

ijodkor,  ijrochi  va  tinglovchi  o‘rtasidagi  o‘zaro

aloqa o‘ta muhim omil hisoblanadi.

Og‘zaki an’anaviy musiqa va ijro madaniyatini

tushunish,  unga  mehr  xalqimiz  ruhiyatida  asrlar

davomida  shakllanib,  ona  suti,  ona  allasi,  milliy

an’analar  orqali  qon-qonimizga  singib  ketgan.

Og‘zaki  an’anaviy  musiqaning  zabardast  vakillari

“Mulla  To‘ychi  Toshmuhammedov,  Domla  Xa-

[6]

6

lim Ibodov, Shoraxim Shouma-

rov,  Akbar  Xaydarovlar,  hamda

doirachilik mahorati bilan shuh-

rat qozongan Usta Olim Komi-

lov,  naychi  Abduqodir  Ismoi-

lov, surnay va qo‘shnay chalishda

o‘zining  ijro  mahorati  bilan

yuqori  san’at  cho‘qqilarini  zabt

etgan  Ahmadjon  Umurzoqov-

lar, shuningdek, Yunus Rajabiy,

Imomjon Ikromovlarning mero-

sini, qo‘shiq, kuylarini  necha za-

monlar o‘tmasin xalq qadrlaydi.

Musiqa san’atida og‘zaki va

yozma  an’ana  turli  davrlarda

yuzaga  kelib,  ular  bir-biridan

farqlanadi. Shuning uchun ham

o‘zining og‘zaki musiqiy mada-

niyatini  yaratib,  tinglab  kelgan

xalqimiz  qisqa  fursatda  maxsus

tayyorgarliksiz  kompozitorlik

san’ati va yozma an’anaviy ijroni

qabul qilishi murakkab kechishi

tabiiy.  Hozirga  qadar  yozma

an’anaviy  va  kompozitorlik

musiqasini  tushunuvchi  audi-

toriyani  tayyorlash  masalasi

tadqiq  etilmagan.

Ma’lumki,  maktablar,  oila

hamda jamoat joylarida o‘quv-

chilar  uchun  doimiy  ravishda

estetik  tarbiya  berib  boriladi.

Ta’kidlash  joizki,  maktab

ushbu  hamkorlikda  muhim

mavqeni  egallaydi.  Maktab

estetik  tarbiyaning  markazi

hisoblanadi.  Chunki,  aynan

ushbu  maskanda  yosh  avlod

uchun  musiqiy-estetik  tarbiya

ta’lim  asosida  singdiriladi.

Umumta’lim  maktablarida

estetik  tarbiyaning  muhimligini

yetuk musiqachilar ham ta’kid-

lab o‘tganlar. Xususan, I.Glebev-

ning  ta’kidlashicha:  “...avvalo,

bu  yerda  komil  inson  tarbiyasi

olib  borilib,  yangi  tinglovchi

auditoriyasi  yuzaga  keladi”.  Bu

kabi fikrlar ko‘plab g‘arb va sharq

olimlari  tomonidan  ham  bildi-

rilib  o‘tilgan.

SIM-SIM

Musiqa rivojining insoniyat

taraqqiyoti  uchun  nechog‘lik

zarurligi  —  musiqiy  tarbiya

tizimining  mohiyatini  tashkil

etadi.  Shu  sababli  maktab

yoshidagi  bolalarning  har  biri

musiqadan  chuqur  saboq

olishlari    muhim  masalalar

sirasiga  kiritilgan.  Ma’lumot-

larga  qaraganda,  yozma  an’a-

nada ijro etuvchi  milliy cholg‘u

orkestri  quyidagi  vazifalarni

amalga  oshiradi:  ya’ni,  ko‘p-

ovozli  musiqani  tushunuvchi

milliy  auditoriyaning  fikrlashi

uchun  yordam  beradi;  milliy

folklorimizning  yangicha

uslubidagi    jarangini  keng

targ‘ib  qiladi;  shuningdek,

auditoriyani xorijiy va mumtoz

musiqa bilan tanishtiradi; xalq

cholg‘ularini  xalqqa  keng

namoyish  etish  kabi  vazifa-

larni  bajaradi.

Qisqa  tarixiy  muddat  ichida

O‘zbek musiqa va san’atida ope-

ra, balet, simfoniya, oratoriya va

shu kabi  murakkab janrlar o‘z-

lashtirildi.  Ammo,  eng  dolzarb

vazifa — ushbu asarlar vositasida

tinglovchi  auditoriyani  tarbiya-

lash  ekanligi  oydinlashdi.  Maz-

kur muammoning yechimi yan-

gilangan milliy cholg‘ular va aka-

demik  yozma  ijroning  targ‘ib

qilinishiga  bog‘liq.  Ya’ni,  o‘sib

kelayotgan  yosh  avlodni  profes-

sional yozuvli-ko‘povozli san’atni

tinglab, qabul qilishga tayyorlash

bilan  amalga  oshiriladi.  Bu  esa

bugungi  jadal  taraqqiyot  asrida

voyaga  yetayotgan  o‘zbek  far-

zandining  badiiy  didini  oshi-

rishga  ko‘mak  beradi.  Shuning-

dek,  tinglovchining  ma’naviy

dunyosini  yuksaltiradi,  kamo-

lotga olib chiqadi.

Yosh  avlodning  musiqiy

bilim  va  dunyoqarashini  oshi-

rish, yuksaltirishda dutor va ru-

bob  orkestrlari  beqiyos  vazifani

bajaradi.  Ushbu  musiqiy  chol-

g‘ularning  afzalligi  ta’lim  jara-

yonini  jamoaviy  tashkil  etishga

imkon  yaratishi  bilan  belgila-

nadi. Xususan, dutor va rubobni

ommaviy  musiqiy  jamoalarda

ijro  etish  mumkin,  chalishni

o‘rganishda    murakkabliklar

yuzaga  kelmaydi.  Shuningdek,

dutor  va  rubob  sadolari  turli

cholg‘ulardan  tashkil  topgan

ansambl  va  orkestrlar  jarangiga

uyg‘unlasha oladi.

Ish jarayoni, izlanishlar nati-

jasida xulosa qiladigan bo‘lsak, du-

tor  va  rubob  ommaviy  musiqiy

ta’lim  uchun  o‘rganilishi  oson

bo‘lgan  va  yangilangan,  aniq

pardali,  torli  musiqa  cholg‘ulari

hisoblanadi.  Musiqa  sohasidagi

chuqur savod va nota orqali ijro,

o‘quvchilarning musiqiy asardagi

ifodaviylikni  anglay  olishlariga,

uni  chuqur  his  etishlariga zamin

bo‘ladi.  Musiqani  tinglab,  uni

mohiyatan qabul qilish ijroning

ifodaviyligiga  bog‘liqdir.  Asarni

chuqur tushuna olgan o‘quvchi-

lar uni ifodali ijro etadilar. Ijro-

dagi  ifodaviylik  notada  mujas-

sam ijro turlari, tezligi (tempi),

dinamik  ottenkalar  (tovush

kuchi)ni idrok qila olishga yor-

dam  beradi.  O‘quvchi  asarni

ko‘rsatmalarisiz  yaxshiroq  va

tezroq xotirada saqlay biladi.

Nota  orqali  ijro  musiqiy

asarni  o‘rganib  chiqish  mud-

datini ham qisqartiradi. Negaki,

notalar  ijro  vaqtida  o‘quvchi

uchun  mustahkam  tayanch

bo‘lib, cholg‘uchi ham o‘z ijro-

sining  to‘g‘ri  va  aniqligiga

ishonch  hosil  qiladi.  Shu  qa-

tori,  asarni  yodlab  olishni

osonlashtirib,  iqtidorni  yanada

oshiradi.  O‘quvchilar  mustaqil

ravishda  musiqa  sohasidagi

bilimlarini  yanada  to‘ldirishlari

va  ko‘povozli  musiqiy  asarlar

bilan tanishishlari uchun zamin

hozirlaydi.

Notadan  savod  olish  har

6

[5]

7

qanday  musiqiy  adabiyotni

o‘qiy olishga, ularni ijro etishga

imkoniyat yaratadi. Shunisi e’ti-

borliki,  milliy  adabiy  tildan

farqli  o‘laroq,  nota  yozuvi

xalqaro  va  millatlararo  birdek

tushunarlidir,  bu  har  qanday

xalq musiqasini ijro etishga keng

yo‘l  ochadi.

Ko‘povozli  ijroning  rivoj-

lanishida qayta ishlangan, yangi-

langan  musiqiy  cholg‘ularning

hissasi  ulkandir.  Ta’kidlani-

shicha, qayta yangilangan musi-

qiy cholg‘ular orqali,  o‘zbekona

ijro  uslubini  buzmay,  har  qan-

day ko‘povozli asarni nota orqali

ijro  etish  mumkin.

Orkestr va ansambldagi ko‘p-

ovozli ijro bir qancha ijobiy xusu-

siyatlarga  ega  va  yosh  musiqa-

chilarning mahoratini to‘liq rivoj-

lantiradi. O‘quvchining ko‘povozli

orkestr  yoki  ansambl  tarkibida

ishtirok  etishi,  ko‘povozli  musi-

qani  idrok qilish mahoratini say-

qallaydi. Shuningdek, ansambl va

orkestrdagi ijro turli yo‘nalishdagi

musiqa rivojiga yo‘l ochadi.

Eski  musiqiy  cholg‘ularning

qayta tiklanishi, ularni yangilash

respublikamizda  professional

milliy  cholg‘ular  orkestri  va

ansambllarini bunyod bo‘lishiga

imkon  yaratdi.

Ommaviy  musiqiy  ta’lim

yanada  ma’qulroq  bo‘lgan  du-

torli  va  rubobli  ansambl  va

orkestrlar,  professional  orkestr-

lar  tarkibiga  kiruvchi  mustaqil

jamoa sifatida tan olindi.

Bugungacha respublikamizda

ansambl  va  orkestrlarni  tashkil

etish bo‘yicha tajribalar salmoq-

lidir. Mustaqillik yillarida, xusu-

san,  1995-yil  tajriba  laborato-

riyasida  maktabgacha  ta’lim

yoshidagi  bolalar  va  boshlan-

g‘ich  sinf  o‘quvchilari  uchun

yangilangan milliy musiqa chol-

g‘ular yaratildi. Ushbu cholg‘u-

lardan foydalanish va ta’lim be-

rish  uchun  dastur  hamda  me-

todik  qo‘llanmalar  qayta  ish-

langanini  qayd  etish  joiz.

O‘zbekiston  Respublikasi

Xalq ta’limi vazirligining 1996-

yil  23-avgustdagi  195-sonli

buyrug‘iga  binoan  shu  yilning

oktabr  oyidan  boshlab  Tosh-

kent  shahrining  217-sonli

bolalar  bog‘chasida  tajriba

ishlar amalga oshirila boshlandi.

1998-yili esa Navoiy shahridagi

26-sonli  bolalar  bog‘chasida,

shuningdek,  2000-yildan

Toshkent  shahrining  304-bo-

lalar bog‘chasida musiqa soha-

sida tajriba ishlari davom ettirildi.

To‘rt,  yetti  yoshgacha  bo‘lgan

jajji  bolajonlar  qisqa  muddat

ichida  nota  orqali  musiqiy

cholg‘ularda ijro etishni o‘rgana

boshladilar.  Ushbu  yillar  mo-

baynida  bog‘chalarda  tashkil

etilgan  ansambllar  televi-

deniye,  radio  orqali  va  turli

tadbirlarda  o‘z  mahoratlarini

namoish  etishdi.  217-bolalar

bog‘chasining  V.Ro‘zmetova

rahbarligidagi  “Tomchilar”

nomli  ansambli  O‘zbekiston

Davlat  konservatoriyasida  o‘t-

kaziluvchi  milliy  cholg‘u  an-

sambl  va  orkestrlar  festivalida

doimiy ishtirok etib kelmoqda.

2001-yil  esa  ushbu  ansambl

O‘zbekiston  mustaqilligining

10  yilligiga  bag‘ishlangan

xalqaro  festivalda  qatnashdi.

2008—2009-yillarda  “Tom-

chilar”  ansambli,  Toshkent

shahar  Yunusobod  tumanining

360-sonli  bolalar  bog‘cha-

sining  “Yulduzcha”  ansambli

“Navro‘z  sadolari”  ko‘povozli

orkestrlar  I-II  Respublika

festivalida  qatnashdilar.

Joriy  yili  ushbu  festivalda

Toshkent  shahar  Olmazor  tu-

mani  478-sonli  bolalar  bog‘-

chasining  X.Xolmatova  rah-

barligidagi  “Qaldirg‘och”,

Toshkent  shahar  Yunusobod

tumani 366-sonli bolalar bog‘-

chasining Z.Qayumova rahbar-

ligidagi  “Yulduzcha”,  Tosh-

kent  shahar  Uchtepa  tumani

360-sonli  bolalar  bog‘cha-

sining  N.Rejametova  rahbar-

ligidagi  “Asaloy”  dutorchi

ansambllari  shijoat  bilan  qat-

nashdilar.  Milliy  cholg‘u  an-

sambllarning  musiqiy  dastur-