1. Kirish. Feodal dunyosi. Hududlarni boshkarish. Ijtimoiy tashkilotlar

Evropada yer egaliga jamiyatining uziga xosliklari

Bugungi kunda er egaligi jamiyati (feodalizm) uziyaing keng universal ma’nosida, dukyo tarixiy jaraeni, insoniyat sivilizatsiyasi tarakkiyotini ta’minlagan konuniy zarur boskichi, deb baxolanmokda. Tabiiyki, ushbu yuksalish jarayoni ziddiyatli va murakkab kechgan. Rivojlanish jarayoni ba’zida turgunlik eki inkiroz bilan almashib turgan. Urushlar, turli yusumli kasalliklar, epidemiyalar, kurgodchilik va ocharchiliklar insonlarga katga zarar etkazasa-da, xayotning turli jabxalari -- ixgisodiyot, ijtimoiy-siyosiy va izdaniy soxalarda tarakxiyot davom etib, muxim yutuklarga ernshiladi. Tarakkiyot omillari jamiyatdagi asosiy ishlab chikaruvchi kuch - dexkonning kul va kolonga nisbatan xayotda yukorirok; ijtimoiy mavkega, moddiy manfaat xamda mexnat kurollariga ega ekanligi bilan ifodalanadi.

Evropa xalkdari urta asrlar davri tarixiga muxim, uziga xos va betakror xissa kushgan. Tarixiy jixatdan Evropa sivilizatsiyasi antik dunyo merosi xnsoblansa-da, ayni urta asrlarda uzining yaxlitligiga xristian dini mafkurasi asosida erishgan. Kolaversa, Evrbpa sivilizatsiyasi antik Rim va varvarlar (germanlar, keltlar va x.k.) madaniyatlarining uygunlashuvi orkali shakllanadi. Undan tashxari, Evropa uzida sunggi Rim jamiyatining taragskiy etgan davlatchiligi, xukukiy tuzilmalari, tengsizlik munosabatlari, kulchilikning mavjudligi, madaniyatining kuchli ta’sirini mujassam etgan edi. Sintez Evropa urta asr davlatdarida yangi ijtimoiy munosabatlarni shakyalanishini tezlashtiradi.

Ushbu xususiyatlar X1-XU asrlardan yakkol namoyon bulib, Earbiy Evropaga, urta asrlarning ilk bosxichiga nisbatan yuksak darajada rivojlanish xamda SHarx mamlakatlarini tarakiyotda ortda xoldirish imkonini berads. Bu bosxichda muvaffaxiyatni ta’minlagan omillardan biri, shaxarlarning Evropa uchun xususiyatli kurinishdagi yuksalishi buldi. Taraxkiyot sur’atlari jamiyatning bixikligi va xayot tarzining an’anaviyligini engishni ta’minlaydi. Bu yutuxlar Evropaga bozor ikdisodietiga asoslaigan jamiyatni xurishda dunyoda etakchi uringa chixib olib, Osiyo va Amerikaga mustamlakachilik bosxinlarini uyushtirish imkonini yaratdi. Bunday imkoniyat Evropa jamiyatining mustaxkam ichki aloxalari va uzaro tasirini ta’minlaganini, ushbu sivilizatsiyaning muxim jixatlaridan biri ekanligini tasdiklaydi. Evropa urta asrlardayox ijtimoiy taraxkiyotning uziga xos tajribasi bilan jamiyat va davlat orasidagi munosabatlarda ma’lum muvozanatni, toifalar jipsligiyu, ularning ijtimoiy-siyosiy faolligini ta’minlagan. Ushbu faollik ijtimoiy toifalar vakillarining vakolatli tashkilotlari

tizimida (parlament, general shtatlar, korteslar, landtaglarda) uz aksini topgan. Bu jarayon umumevropa fenomeni b^lsa-da, ayni Garbiy Evropada vakillik muassasalari siyosiy xayotning muxim tuzilmalari sifatida YANGI davr Evropa parlamentarizmi poydevori buldi.

Evropa axolisi xristianlikni kabul kilgan, uning diniy va ma’naviy xayoti asrlar davomida Rim katolik cherkovi tomonidan yunaltirilgan va nazorat kilingan. Vizantiya xamda undan dinni kabul kilgan mamalakatlarda pravoslaviya cherkovi etakchi urin tutgan. Katolik va pravoslav cherkovlari orasida goyaviy jixatdan muayyan tafovutlar xam bulgan. Lekin xzr ikki mazxab xam olamni Xudo yaratgan borlik sifatida kabul kilib, unta buddaviylikka nisbatan faolrok munosabatni yoklagan. 1(olaversa, ayni Evropada shaxe konsepsiyasi ishlab chikilgan bulib, u ratsionalizm, gumanizm goyalariga, x^po'klar tizimiga asoslangan. Ushbu yazariya bugungi kunga kadar uz axamiyatini y^kogmay kelmokda.

Bizdan yuzlab yillar avval zdtan Urta asrlar tarixi fakat jaxon xalkdari xotirasida yoki yozma manbalarda sakdanib kolmagan. U bilan insonlarning bugungi xayoti k^plab jonli iplar orkali boglangan. Urta asrlarda Evropa, Osiyo, Afrika, Amerika mamlakatlarida k)^(ab shaxarlar va davlatlar vujudga kelib, milliy til, madaniyatlar va milliy mentalitet tushunchalari. shakllana boshlagan. Urta asrlarning ijtimoiy va siyosiy tajribasi zamonaviy parlamentlar, demokratok va xukukiy tashkilotlarga asos bulib xizmat kildi. Xozirga kadar adabiyot, sanat, falsafa, siyosat, tarixiy ongning, tafakkurning urta asrlarda yaratilgan yuksak namunalari dunyo madaniyati va ma’naviy xayoti rivojiga ilxom byormokda. Evropa shaxarlarida bunyod etilgan roman, got, arab, Vizantiya me’morchilik uslublarida kurilgan saroylar, ibodatxonalar, kasr va kal’alar uz davrlari ruxini namoyon etadi. Urta asrlar tarixi bizda fakat zo'mishga kizikish 5^gotibgina kolmasdan, bugungi kundagi muammolarni echishimizga xam yordam beradi. Medievistikaning ushbu jixati uni fakat tarixiy bilimlarning kizikarli soxasigina emas, balki amaliy axamiyati xam katta ekanligidan dalolat beradi.