1. Кириш. Мехнат мухофазаси фани максади ва вазифалари. Жисмоний ва ақлий меҳнат асосида ётувчи физиологик жараёнлар

§1.3. Меҳнат қобилиятини ва меҳнат унумдорлигини ошириш тадбирлари.
Меҳнат қобилияти - ходимнинг соглиғидаги ҳолатидан келиб чиқадиган меҳнат фаолиятига бўлган қобилияти. Ходим бажариши мумкин бўлган ишларнинг хусусиятига қараб Меҳнат қобилияти қуйидагича фарқланади:
Меҳнат қобилияти - яъни одатдаги шароитларда муайян ишни бажариш қобилияти;
Меҳнат қобилияти - яъни муайян касб (ихтисос) бўйича ишни бажариш қобилияти; Меҳнат қобилияти- яъни муайян ишлаб чиқариш ва оғир ноқулай табиий иқлим шароитларида (ер ости ишларида, ноқулай меҳнат шароитидаги ишлар, меҳнат шароити ўта зарарли ва ўта оғир ишлар ва бошқалар) ишни бажариш кобилияти.
Меҳнат қобилиятининг тиббий мезонларига морфологик ўзгаришларнинг оғирлиги, касалликнинг оғирлиги ва табиати, декомпенсация борлиги ва унинг босқичи, асоратлари, асоратлари, касалликнинг ривожланишининг бевосита ва узоқдаги прогнозларини аниқлашни ҳисобга олган ҳолда ўз вақтида клиник ташхис қўйиш киради.
Иш кўламига қараб тўлиқ меҳнат қобилияти ва чекланган меҳнат қобилияти мавжуд. 16 ёшга етган ҳар бир фуқаро меҳнат қобилиятига эга деб ҳисобланади ва уни ишга қабул қилишга йўл қўйилади. Ишга қабул қилишда истисно тариқасида 15 ёшга тоʻлган оʻсмирлар ҳам меҳнат қобилиятига эга деб эътироф этилади. Қонунга биноан, 15 ва 16 ёшга тўлган шахслар ота-онасидан бирининг ёки улар ўрнини босувчи шахснинг ёзма розилиги билан ишга қабул қилиниши мумкин.
Ёшларни меҳнатга тайёрлаш мақсадида умумтаълим мактаблари ва ўрта маҳсус, касб ҳунар мактабларини 15 ёшга тўлган ўқувчиларининг ота-оналаридан бирининг ёки улар ўрнини босувчи шахснинг розилиги билан болалар соғлигига ва камол топишига зиён етказмайдиган ва таълим олиш жараёнини бузмайдиган енгил ишларни ўқишдан бўш вақтларида бажариш учун ишга қабул қилишга йўл қўйилади. Қонунчиликда айрим ҳолларда ишга қабул қилишда ва меҳнат жараёнида олдиндан маҳсус ва касбига доир Меҳнат қобилиятини аниқлаш назарда тутилган. Бундай текшириш топшириладиган ишга ходимнинг яроқдилигини аниқлаш ва касб касаллигининг олдини олиш, шахсий ва ижтимоий меҳнат хавфсизлиги, аҳоли соғлигини муҳофаза қилиш мақсадида ўтказилади.
Меҳнат қобилияти жуда пасайиб - кам малакали ёки ўз касбида меҳнат шароитини анча ўзгартириш, ишлаб чиқариш фаолияти кўламини пасайтиришга олиб келадиган бошқа ишга ўтказиш зарурати туғилганда Меҳнат қобилияти махсус тиббий маслаҳат комиссиянинг тасдиғи билан белгиланади (яна қаранг ногиронлик, меҳнатга қобилиятсизлик, вақтинча меҳнатга қобилиятсизлик).