1. Korxona xaqida tushuncha. Korxona turlari

Korxona va uning maqsadi
Reja:

1. Korxona xaqida tushuncha.

2. Korxona turlari.
3. Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish.


1 Korxona xaqida tushuncha.

Iktisodietning kuyi bugini sifatida korxonalar gu shuniladi. Uzbekisknston Korxonalar xakidagi konunga muvofik. bnz korxona deganda el farovonligi yulida ma’lum faoliyat olib boruvchi buginni tushunamnz. Konunga asosan, uning xshsharn va faolnyatlari xam juda keng mznoda bayon etnlgan. Uning xozirgn sharoigida boshkaruviga xam katta e’tibor karatilgan. Boshkacha aytganda, uning boshkaruvida mexnat jamoasining ishtirokini ta’minlash xam kursatib utilgan.

Korxonalarninshg faoliyati nshlab chikarish, kayta ishlab chikarish va muomila jarayonndan iborat. Ya’ni:
Ishlab chikarish faoliyati - yangn maxsulotni ishl:.5 chikarishga gayyorlash va nshlab ch>1karishni tashkshshashshrishni ifodalaydi.
K a G: ta nshlab chikarish - ishchi kuchini yollash, malakasini oshprish, ishlab chikarish vositalarinp yangilash va kengaytirish jarayonlarpni aks egshradi.
Muomila faoliyati- maxsulot (va xizmat) larni s o t i sh, foydalanilgan ishlab chshsarshn vosshalarining daromad shaklnda kaygib kelishida namoyon buladi.
Korxonalarnn ijtimoiy-iktisodiy tizim sifatida urganishda uni tashkil kiluvchi ikki garkibiy kiem kurib chikiladi. Ya’ni, ichki - korxonaning uz iva tashki muxit. Korxonaning tashki muxiti - ishlab chikarish vositalari pul mablaglar, inson resurslari va axborotlardan tashkil topadi. Korxonaning tashki muxiti - korxonaning alokapari (resurslarni j;shb kilshp, ularning kiymatini aniklash va vaktida yegkazib berish, ishlab chikarilgap tovarlari bilan ta’sir kursata olishida namoyon buladi.
Yakin vaktlargacha korxonalarning 2ta turi: davlat va mamoa xujalnklarn mazjud edn. Seinngi yillarda esa tovar ishlab chikarishni takomillashtprish va Sozor munosabaglarsha) shsh .... («.sabati bilan, mulkchilik shakllarining takoshshpashuvl skibashdakorxoialarang C.ip kaacha I > rlari vujudga keldn.
Bular davlaishng faoliyat kursatuvchi aksionerl::k jamiyatlarn, kushma (chet el ...lipshpning ishtirokidabulishi xam mumkin) korxonapar vaxususin korxonalarpi mpsol kshshb k>rsatish mumkin.
Ikgisodiy nukgai-nazardan korxona tovar ishlab chikaruvchi va takror ishlab chikarish -lrayonnda uzini-uzi mablag bilan ta’minlovchi, xalk xujaligi majmuining asosiy bugini va
z.timoiy mexnat taksimotining birlachi bugindir. Barcha korxonalar uchuy u mumiy belshlar jud. Ularning faoliyati umumiy konunlar bilan asosida t ar gibga solinadi.
Korxona mablaglariga va vositalariga ega bulgan, maxlum bir turdagi maxsulot ishlab karish yoki xizmat kursatish maksadida birgalikda faoliyat yelnb borayotgan mexnat jamoasndli
"* \at buladi. Mulkchilikning aurli xil shakllarsha asoslaigan, rakobatll iktisbdieg \ atida korxona doiraevda ishlab chikarishni tashkil kill xlia boshkarish turll xll 1,lsl^ll..r amalga oshirnladn. Bozor munosabatlari sharentida korxonalar chikarish
li:!shin tashkil kili shva boshkarish turli vositalar yer:sal.\Sh amalga oshirnladn. Masachai,
.viKiwa nmaraga berpsh, korxonann boshkaruvchi menedjsrg topshirish yoki xz^kalik xisobini _ li mumkin. Kup xorijiy mamlakatlarda korxonalarning egalari menedaserlarpi yollaydi.
V . yedjerlar korxonalarpi boshkarganliklari uchu nish xaki va foydadan kelishilgan foiz olnb mshlaydi.
Korxonalar ijaraga berilganda, korxona egasi yukarachilardai ijara xaki oladn. Daalat vchilari va soliklar amortizatsiya ajratmalari tugrisida mulkdor va ijarachilar kelishpb .. •:. .;r. Shartnoma shartlari mudsati, tulov mikdorp kelishuvga kiritilnshi lochim.
Mulkdorning shartnomadan tashkari bulgan ijarachilar faoliyatiga aralashishi mumkin emas.
Korxonalar
faoliyat soxasi va ixtisoslashuviga karab: sanoat, transport, kurilish, aloka, kitiok xujalit, savdo-tijorat, maidshy xizmat, madaniy xizmag, davolash, ukitnsh va boshka korxonalar!'a bulinadi.
mulkchilik shakliga kura: davlat va nodavlat;
-garmok belgisiga kura? energetika, mashinasozlik, nef g va gaz, ozik-ovkat;
-ishlab chikarish mikyosi va xodimlar soniga kura: yirnk, urta va kichik;
-faoliyat yuritish mudsatiga kura: uzluksiz, mavsumiy va uzulukli kabilarga bulinadi.
Bundan tashkari korxonalarni uchta guruxga bulish mumkin:
Byudjet korxonalari
-Davlat korxonalari
Aralash kompaniyalari.
Byudjet korxonalari - bu xukukiy va iktisodiy musgakillikga ega bulmagan uxining xolati buyicha davlatning ma’muriy boshkarish tizimiga 1shradigan va biron-bir vazirlik, maxkama yoki maxalliy boshkarish organlariga buyeunadigan korxonalar. Barcha daromad va xarajatlar davlat byudjeta tomonpdan olib borilada. Korxona raxbari tepshshi davlag organp yumonidan tayinlanadi va davlat xizmatchisi xisoblanadi. Bunday korxonacharga - uk/v muassasalari. soglikyai saklash, madaniyat, ijtnmoiy ta’minot va boshka shu kabi korxonalar!-! kiradi.