1. Kreditning mohiyati, vazifalari va manbalari. Bozor iqtisodiyoti sharoitida kreditning ahamiyati. Kreditning turlari va shakillari

V.2. Makro-kreditlar:
Makrokredit - turli mulkchilik shaklidagi subyektlarga beriladigan eng kam ish haqining 1000 baravari miqdoridan oshadigan kreditlar.
V.3. Mono-kreditlar:
Mono kreditlar - 1-darajali bank kapitalining 25% idan oshadigan miqdorda yirik investision loyihalarini sindisiyalash asosida beriladigan kreditlar

1. «Ishonchli» (blank) kreditlarini berish tartibi.
Tijorat banklari va ularning filiallari xo’jalik yurituvchi subyektlarga ta’minlangan yoki “ishonchli” deb nomlanadigan, ta’minlanmagan (blankli) kreditlar berish to’g’risida qarorlar qabul qilishlari mumkin.

Kreditlarni ta’minotsiz - ishonch asosida berish bank uchun katta xatar bilan bog’liq bo’lganligi uchun ham, bunday kreditni oluvchining kreditni qaytarish qobiliyati (reytingi) 1-sinfdan past bo’lishi mumkin emas. Shuningdek, bank bilan kredit oluvchi o’rtasida doimiy aloqa mavjud bo’lishi va kredit oluvchining to’lovga layoqatliligi (qobilligi) shubha tug’dirmasligi lozim. Ishonchli kreditlar reytingi 1-sinfga mansub bo’lgan (ayrim xollarda istisno tariqasida, kreditlarni muntazam ravishda o’z vaqtida yoki muddatidan oldin qaytargan kreditga layoqatliligi 1-sinfdan past bo’lgan xo’jalik yurituvchi subyektlarga), yaxshi kredit tarixi va yetarli o’z sarmoyasiga ega bo’lgan likvidlik darajasi o’rtadan yuqori bo’lgan hamda kam-ko’stsiz kreditni qaytara olish qobiliyatiga ega bo’lgan mijozlarga beriladi. Ishonchli kreditlarni berishni asosiy shartlaridan biri qaytarish muddati 1 yilgacha bo’lishidir. Ba’zi xollarda istisno tariqasida bank filiali kredit komissiyalari yoki Bosh bank kredit qo’mitasining qaroriga muvofiq 12 oydan ortiq bo’lgan muddatlarga ishonchli kreditlar ajratilishi mumkin.
Ishonchli kredit belgilangan muddatda qaytarilishi lozim, uning muddatini uzaytirishga yo’l qo’yilmaydi.
Ta’minlangan yoki ta’minlamagan ishonchli kreditlarni berish, kreditning maqsadidan kelib chiqqan holda kredit shifriga asosan ochiladigan alohida ssuda, kontokorrent va overdraft hisob raqamlari bo’yicha amalga oshirilishi mumkin.
Kreditningturlari va shakillari
Bank tomonidan kreditni undirish, kredit shartnomasida belgilangan muddat va o’rnatilishi mumkin bo’lgan quyidagi tartiblarda amalga oshiriladi:
- kreditni qaytarish jadvali yoki majburiyatnomada ko’rsatilgan kreditni qaytarish muddati yetib kelganida, kredit oluvchining asosiy “talab qilib olinguncha” depozit hisob raqamidan memorial order asosida undirish yo’li bilan;
- kredit oluvchining to’lov topshiriqnomasiga asosan, muddatidan oldin, uning “talab qilib olinguncha” depozit hisob raqamidagi erkin pul mablag’larini ssuda hisob raqamiga o’tkazish yo’li bilan;
- bank tomonidan kredit ta’minotiga kafillik bo’yicha olingan majburiyatlardan, sug’urta polisi bo’yicha sug’urta qoplamalaridan, shuningdek, garov xuquqini sotishdan tushadigan mablag’lardan foydalanish orqali undiriladi.
Xo’jalik yurituvchi subyektlarni “Kredit liniyasini ochish” orqali kreditlash, kredit shartnomasida avvaldan qayd etilgan kredit summasi doirasida, alohida ssuda hisob raqamidan amalga oshiriladi. Bunda, kredit oluvchining asosiy faoliyatiga taalluqli bo’lgan tovar-moddiy boyliklarini sotib olish uchun, bajarilgan ishlar va
“Kredit liniyasini ochish” orqali kredit berish, bankning kafolat majburiyatnomasi bilan rasmiylashtiriladi. Bank bunda, vakillik hisob raqami xolatidan qat’iy nazar, xech qanday to’sqinliklarsiz kredit oluvchiga, kredit shartnomasida belgilangan muddat va o’rnatilgan limit doirasida kreditlashni kafolatlovchi majburiyatni o’z zimmasiga oladi. Bankning kafolat majburiyatnomasi ikki nusxada tuzilib, ulardan bir nusxasi kredit bo’limi xodimining farmoyishiga ko’ra ko’zda tutilmagan xolatlar 91809- “Bankning ssuda berish bo’yicha majburiyatlari” hisob raqamida hisobga olish uchun buxgalteriyaga topshiriladi. Ikkinchi nusxasi esa kredit oluvchiga beriladi va uning kreditga doir hujjatlari bilan birga yig’majildda saqlanadi.
“Kredit liniyasini ochish” yo’li bilan beriladigan kreditning miqdori, undan foydalanish muddatlari va uni qaytarishning davriyligi kredit oluvchini maxsulot yetkazib beruvchilar, haridorlar bilan tuzgan shartnoma - bitimlarini tahlil etish asosida belgilanishi hamda, ular kredit shartnomasida o’z aksini topishi lozim.
Kredit oluvchiga “ochiq kredit liniyasi” bo’yicha xizmat ko’rsatilganligi uchun, u bankka kredit shartnomasida qayd etilgan kreditlash limitining foydalanilmagan summasiga hisoblanadigan vositachilik xaqini to’laydi. Kredit oluvchi kreditlash liniyasining amalda foydalanilgan qismi uchun foizlar to’laydi.