1. Кредитнинг зарурлиги ва мохияти

Муомалага тўлов воситаларини чицариш фувкцияси.Бу функциянинг амалга ошиш жараёнида кредит фақатгина товар эмас, пул муомаласининг жадаллашувига, ундан нақд пулларни сикиб тўловлар айланишининг тезлашувига ижобий таъсир кўрсатади. файли пул муомаласи доирасига вексель, чек, кредит каби воситаларни киритилиб, нақд пулли ҳисоб-китобларни ^ераьриялар биланг алмаштиради. Бу эса ички ва халкаро бозордаги муносабатлар механизмини осонлаштиради ва тезлаштиради.
Кредит муносабатлари иқтисодиётда мавжуд аниқ; услубий асосларга таянади. Унинг асосий элементлари бўлган ссуда капитали бозори операциялари маълум тамоиллар асосида олиб борилади. Бу тамоиллар кредит ривожланишининг биринчи босқичида кўзга ташланган эди, кейинчалик эса улар умумдавлат ва халкаро кредит конунчилигида яккон ўз аксини топди.- Иқтисодий категория сифатида кредит бир неча тамоилларга эга-Булар кредитнинг қайтиб беришлиги, кредитнинг муддатлиги, кредитнинг. таьминланганлиги, мақсадлилиги ва тўловлилик тамойилларидир. Қуйида биз ҳар бир тамойилнинг мазмунини қисқача таьрифлаб ўтмокчимиз.
1. Кредитнинг қайтиб бериш тамоилли
Бу тамойил кредитнинг мустакил иқтисодий категория эканлигининг шартидир. Қайтиб беришлик кредитнинг умумий белгиси ҳисобланади.
Қийматнинг кайтувчи ҳаракатида ҳукукий томони ҳам муҳимдир. Муайян бир муддатга бериладиган қийматга эгалик ҳукуки кредитордан қарзга олувчига ўтмайди.
Қарзгага бериладиган қиймат фақат муайян бир муддатгаина ўз эгаси куридак ўзоклашади, лекин эгасини ўзгартирмайди.
Бўш турган ресурсларни аккумуляция ки.лувчи банклар бу ресурслардан ўз ресурслари сифатида фойдалана олмайди. Банк қарзгага берувчи маблакнинг эгаси будиб корхона, ташкилот, алоҳида шахлар ҳисоблакади. Қайтариб беришлилик муайян шартномада ўзинин ўрнини топади.
Кайтариб беришлилик объектив белги ҳисобланади. кредитни кайтариб беришлилик томони уни бошқа иқтисодий категориялардан, шу жумладан, молиядан фарқ килиш имкониятини беради.
Кре.дитдан самарали фойдаланиши асосидаги кайтариб беришлилик -бўтун банк фаолиятининг марказий пункти ҳисоблакади. Кредитнинг бу томойили ўз амалиёт аксини кредит ва ундан фойдаланганлик учун фоиз сўммасини кредит берган муассаса ҳисобига кучириш йули билан тўланади, Шу йул бплан банклар кредит ресурсларининг кайта тикланишини; таъминлайдилар. Бизнинг амалиётимизда марказлашган режали иқтисодиёт шароитида кредитлашнинг “кайтарилмайдиган ссуда деган” норасмий тушунчаси бор эди. Кредитлашнинг бу шакли халқ хужалигининг кўп тармокларида айникса кишлок хужалиги соҳасида кенг таркалагн эди. I Кредит давлат банки томонидан қарзга олувчининг молиявий аҳволини ҳисобга олмаган ҳолда берилар эди. Ўзининг иқтисодий моҳиятига кўра кайтарилмайдиган ссудалар бюджет субсидиясининг кушимча шакли сифатида намоён булади. Бозор иқтисодиёти шароитида “кайтарилмас кредит” тушунчаси бозор иқтисоди томоилларига ёд бўлиб бундай кредитнинг амалиётда бўлиши иқтисод учун жуда хавфли ҳисобланади.
Кредитнинг муддатлиги.
Бу тамойил кредит берувчидан олинган кредитни ўз вақтида кайтариб бериш муддатини, яъни кредитнинг қандай муддатга берилганлиги билан карактерланади. Бунда шу муддатлилик тамойилига кўра кредит ўзок; ва қисқа муддатли кредитларга булинади.
Кредитнинг муддатлилик тамойили қарзгадор учун қўлай бўлган ҳар қандай вақтда эмас, балки кредит битимида кўрсатилган маьлум муддатда кредитнинг кайтарилиши зарур эканлигини билдиради. Кредитнинг |дуддатлилиги ҳар иккала томон, кредитор ва қарзга олувчи учун муҳимдир. гар кредитор қарзгани фоизи билан ўз вақтида қайтиб олса, уни эгасига ўз актида кайтариш ёки яна кредитга бериш имкониятига эга булади. қарзга лувчи кредитни самарали ишлатиб, уни ўз вақтида кредиторга кайтариш ва лу билан шартномадаги жазо чораларидан кўтилишидан манфаатдор.Кредитнинг муддати бўйича кредит шартномада кўрсатилган шартларнинг бўзилиши натижасида карз берувчи қарзга олувчига иқтисодий чоралар ( жарималар шаклида, кредит бўйича фоиз даражасини ошириш, федитнинг муддатини қисқартириш ва бошқа) ни қўллаши мумкин. Бу юралар ҳам ёрдам бермаган ҳолларда қарзга берувчи молиявий талабларни ужалик суди орқали ундириб олиши мумкин. Кредитнинг муддатлилиги келиб тушувчи бойликларни тежамли ва кайта ишлатиш муддатига, ишлаб карилган маҳсулотни жунатиш муддатига, товарларни сотиш муддатига ва ровард натижада айланма фондларининг доиравий айланишининг злигига боғлиқдир.
• Кредитнинг товар - моддий бойликлар билан таъминланганлиги.
Бу тамойил ёрдамида халк; хужалигининг ривоясланишида қиймат ва моддий шилаб чиқариш ўртасида бўлиши зарур бўлган пропорцияларининг меъёрда бўлиши рағбатлантирилади- Бу тамойилнинг асосий моҳияти
Шундаки, бунда хўжалик оборотида иштирок этувчи банк маблағларининг Ҳар бир сўмига муайян моддий бойликларнинг бир сўми қарама-қарши керак. Банклар томонидан халқ хужалиги тармокларига берилган кредитлар тўлиқ товар моддий бойликлари ва маьлум ҳаражатлар билан таъминлaнгaн бўлиши керак.