1-lektsiya Qaraqalpaqstan faunası pánine kirisiw

Status: Siyrek, qısqarıp baratırǵan Aral endemik kishi túri. Ózbekistan Respublikası Qızıl kitabına kiritilgen.
Jergilikli awlaw áhmiyetine iye.
Tarkalıwı: Burın siyrek Aral teńizinde ushırasqan. Házirgi waqıtta Ámiwdár`ya basseyniniń tegis bólimlerindegi suw qorlarında tirishilik etedi.
Aral jumır balıǵı (Chalcalburnus chalcoides aralensis Berg.)
Onsha úlken emes balıq, ayırımlarınıń uzınlıǵı 35 sm, salmaǵı 500 g, al kópshiligi 20 sm uzınlıqqa, 350 g calmaqqa iye. Kóllerde, suw saqlaǵıshlarda siyrek dár`ya, kanallarda tirishilik etedi. 2-3 jasında dene uzınlıǵı 11-15 sm, salmaǵı 30-50 g ǵa jetkende jınısıy jaqtan pisip jetilisedi. Kóbeyiw ushın jaǵa boyına keledi. Aprel`diń ekinshi yarımınan baslap iyuń ayına shekem suwdıń temperaturası 14-22<sup>O</sup>C bolǵanda kóbeyedi. Suwdıń sayız taslı bóliminde túnde kóbeyedi. Kóbeyiw ornı bolǵan taslı bólimler bolmaǵan jaǵdayda, olardıń tarqalıwın hám san muǵdarın shekleydi. Uwıldırıǵınıń ólshemi 1-1,7 mm. Ortasha tuwıwshılıǵı 10-30 mıń uwıldırıqtı quraydı. Tiykarınan shayan tárizliler, eskek ayaqlılar, shıbın-shirkeyler hám olardıń lichinkaları, balıq shabaqları menen awqatlanadı.
Status: XTQA Qızıl dizimine kiritilgen.
Tarqalıwı: Aral teńizinde tirishilik etken. Házirgi waqıtta Ámiwdár`yanıń tómengi aǵımında, kóllerde, suw saqlaǵıshlarda kanallarda ushırasadı.
Qılısh balıq (Pelecus cultratus Linnaeus, 1758)
Ortasha úlkenliktegi balıq, ayırımlarınıń uzınlıǵı 45 sm, salmaǵı 800 gramdı quraydı. Dár`ya quyarlıǵında, kól hám suw saqlaǵıshlardıń ashıq bóliminde, yaǵnıy suwdıń pelagial qatlamında tirishilik etedi. 2 – 3 jasında jınısıy jaqtan pisip jetilisedi. Mart-aprel` aylarında suwdıń temperaturası 12 – 14°S qa jetkende kóbeyedi. Uwıldırıqların suw astı ósimliklerine shashadı. Uwıldırıqlar suwda isinedi hám yarım pelagial halında rawajlanadı. Tuwıwshılıǵı 10–110 mıń uwıldırıqqa tuwra keledi. Aytarlıqtay suwdıń duzlılıǵına shıdamlı yaǵnıy suwdıń duzlılıǵı 10,6‰ shekemgi aralıqta kóbeye aladı. Qılısh balıqlar tiykarınan balıqlar, mayda balıq shabaqları, shıbın-shirkeyler menen awqatlanadı. Tez júzgish, shıbın-shirkeylerdi quwıp suw betine sekiredi.
Status: XTQA Qızıl dizimine kiritilgen.
Tarqalıwı: Házirgi ekologiyalıq ózgeriske shekem Aral teńizinde tirishilik etken. Ámiwdár`yaıń tómengi aǵımınan Pyandjǵa shekem ushırasadı.
Tapsırma hám sorawlar.
1. Faunamızdaǵı balıqlarǵa abiotikalıq faktorlardıń tásirin sıpatlań.
2. Qaraqalpaqstan ixtiofaunasınan neshe túr balıq Ózbekstan qızıl kitabına kiritilgen.
3. Ózbekstan qızıl kitabına kirgen balıq túrlerin atań.
4. Jergilikli balıq túrlerin atań.