1-lektsiya Qaraqalpaqstan faunası pánine kirisiw

Tapsırma hám sorawlar.
1. Qaraqalpaqstanda ixtiologiya tarawında jumıs alıp barǵan alımlar?
2. Qaraqalpaqstanda jer-suw hám jer bawırlawshılar boyınsha jumıs alıp barǵan alımlar?
3. Qaraqalpaqstanda ornitologiya tarawında jumıs alıp barǵan alımlar?
4. Qaraqalpaqstanda teriologiya tarawında jumıs alıp barǵan alımlar?


Qaraqalpaqstanda tirishilik etiwshi balıqlardıń kóp túrliligi, olardıń sistematikası hám tarqalıwı.
Joba
1. Qaraqalpaqstanda tirishilik etiwshi balıklardıń kóp túrliligi.
2. Qaraqalpaqstanda tirishilik etiwshi balıklardıń sistematikalıq toparları.
Tirek sózler: Shortan, shiǵis aq shabaǵi, taban balıq, sazan, sla, alabuǵa, torta, qızıl qanat torta, ılaqa.
1. Qaraqalpaqstanda tirishilik etiwshi balıklardıń kóp túrliligi.
Ulıwma alǵanda Qaraqalpaqstan faunasında balıqlardıń 43 túri
dizimge alınǵan №1 keste. Solardan ayrımlarına toqtap ótemiz.
Shortan (Esox lucius Linnaeus, 1758)

Shortan iri balıqlar qatarına kirip, dene uzınlıǵı 60-70 sm ge shekem, salmaǵı 4-5 kg ǵa, ayırım túrleri 1,5 m hám 30 kg ǵa shekem ósedi. Ádette kóllerdiń, suw saqlaǵıshlardıń ósimliklerge bay jaǵa boylarında ushırasadı. Kúshli aǵısqa iye suwlardan qashadı. Jeke halında tirishilik etedi. Shortanlar 2-3 jasında dene uzınlıǵı 30-35 sm jetkende jınısıy jaqtan pisip jetilisedi. Fevral`-mart aylarınıń aqırında suwdıń temperaturası 4-6^oS bolǵanda uwıldırıq shashadı. Shortan uwıldırıq shashar aldında uwıldırıq shashıw ornına jaqınlap topar payda etedi. Uwıldırıq shashıw ornı 0,5-1 m tereńliktegi jaǵa boyları esaplanadı. Uwıldırıqların ótken jılǵı ósimliklerge, ayırım waqıtları suw túbine de shashadı. Tuwıwshılıǵı 100-1000 uwıldırıqqa tuwra keledi. Uwıldırıǵı iri, ólshemi 2,1-3 mm. Uwıldırıqlar birinshi kúni (dáslepki waqıtta) ósimliklerge jabısqan xalda boladı, keyin jabısqaqlıǵı jazdırılıp suw túbine shógedi hám 10-12 kún dawamında sol jerde rawajlanadı. Shortanlar jemtigin ósimlikler arasında ańlıp turıp topılıwshı jırtqısh bolıp, olardıń awqatlıǵında tiykarǵı orındı balıqlar quraydı.

Tarqalıwı: Aral teńizinde tirishilik etken, soń ol jerde ekologiyalıq apatshılıqtıń rawajlanıwı sebepli joq bolıp ketken. Házirgi waqıtta Ámiwdár`ya hám Sırdárya basseynindegi suw qorlarında ushırasadı.