1. ma’ruza bo’yicha o’quv materiallari

Mustaqil ta`lim mavzulari

	Og`ishgan xulq motivatsiyasi
	Shaxsdagi agressiv xulq motivatsiyasi
	Shaxsdagi agressiv xulq motivatsiyasi
	Jinoyatchilik, qonunbuzarlik va uning motivatsiyasi
	Addektiv xulq motivlari
	Suitsidal xulq motivlari
	Og`ishgan xulq profilaktikasining psixologik uslublari
	Og`ishgan xulqning diagnostik usullari
	Og`ishgan xulq profilaktikasining psixologik uslublari
	Agressiya va uning shakllari, verbal, jismoniy agressiya
	Shaxsdagi agressiv xulq motivatsiyasi
	Internet addiktsiyasining psixologik xususiyatlari
	Og`ishgan xulq ko‘rinishlari
	Deliktlarni ko‘rinishlari.
	Nostandart axloq ko‘rinishi.
	Destruktiv axloqni namoyon bo‘lishi.
	Ijtimoiy moslashmaganlik.
	Deviatsiyalarni namoyon bo‘lish darajalari.
	Suitsidal hulq-atvorni namoyon bo‘lishi.
	Suitsidal xulq motivlari.
	Ijtimoiy- xuquqiy yondashuv.
	Deviatsiyalarni namoyon bo‘lish darajalari.
	Suitsidal hulq-atvorni namoyon bo‘lishi.
	Suitsidal xulq motivlari.
	Alkogolizm, uning o‘smirlarda ko‘rinish bosqichlari.
	O‘smir Shaxsining ijtimoiy jixatdan shakllanishida ijtimoiy-psixologik trening usuli.

IV. GLOSSARIY

GLOSSARIY

Atamalar	Atamalarni inglizcha nomlanishi	Atamalarni ruscha nomlanishi	Atamaning o’zbek tilidagi izohi
me'yor	principle	В принципе,	qoida, namuna
Ijtimoiy me'yor	Social dimension	Социальное измерение	- ijtimoiy jamiyat (guruh, tashkilot, sinf, jamiyat) o'z a'zolariga munosabatlar va faoliyatni boshqarish maqsadida bayon etgan umid va talablar yiqindisi
Axloqiy (ma'naviy) me'yor	Moral principle	Моральный принцип	Axloqiy (ma'naviy) me'yorlarning tashuvchilari odamlarning o'zlari, shuningdek, oila, diniy konfessiya, jamoatchilik tashkilotlari kabi ijtimoiy institutlardir.
Ma'naviy-etik	Spiritually-ethical	Духовные и этические	Ma'naviy-etik me'yorlar o'zida muayyan ijtimoiy guruhlarga (real yoki nominal) uning a'zolariga nisbatan umidi-amrini aks ettiradi
Ijtimoiy og’ishlar	Social Avalanches	Социальные лавины	bu muayyan ommaviylik, turqunlik va tarqalganlik bilan xarakterlanuvchi ijtimoiy me'yordan og’ish
Og’ish dinamikasi	Crisis dynamics	Кризисная динамика	bu ma'lum bir vaqtda o rganilayotgan ko'rinishning barcha massivlari darajasi va tuzilmasining o'zgarish ko'rsatkichi
Deviantologiya	Deviantology	Deviantologiya	deviatsiyani o’rganuvchi fan bo’limi.
Deviatsiya	Deviation	Отклоняться	me‘yordan og’ishish.
Moslashmaganlik	Incompatibility	неприспособляться	shaxsiy ahamiyatli bo’lganidek muhit talab
Delikt	Delikt	Перфорированный	huquqiy me‘yorlarni buzuvchi harakatlar.
Delinkvent axloq	Delinkvent morality	Делинквент мораль	jamiyatda o’rnatilgan huquqiy me‘yorlardan og’adigan, jamoat tartibiga xavf soluvchi muayyan shaxs harakati.
deviant moslashuv	deviant adaptation	девиантная адаптация	mavjud bo'lgan ijtimoiy talab (me'yor) lardan chiqish vositasida o'z-o'zini ro'yobga chiqarish;
ijtimoiy-psixologik moslashmaganlik	socio-psychological immaturity	социально-психологическая незрелость	o'z-o'zini ro'yobga chiqarish va moslashish jarayonlarini blokirovkalash holati
Ahloq	Morality	мораль	- ijtimoiy ong shakllaridan biridir. Kishilarning tarixan tarkib topgan hulq – atvori, yurish – turish, ijtimoiy va shaxsiy xayotga o’zaro, shuningdek jamiyatga bo’lgan munosabatlarini tartibga solib turuvchi barqarormuayyan norma va qoidalar yig’indisi
tajovuz	aggression	агрессия	Psixologiyada tajovuz tushunchasi ostida o'ziga boshqalarni bo'ysundirish yoxud ular ustidan ustunlik qilish masqadida real axloq yoki fantaziyalashda ko'rinuvchi tendentsiya (intilish) tushuniladi
Тajovuzkorlik	Robbery	агрессивность	shaxsning buzg’unchilikka intilishi bilan xarakterlanuvchi xususiyat bo’lib, asosan sub‘ektlararo munosabatlar sohasida namoyon bo’ladi
Tajovuzkor mayl	The aggressive maybe	Агрессивный может быть	achchiqlanish, hasad, jirkanish, g’azab, chidab bo'lmaslik, jazava, qaqr, quturish va nafrat kabi (jadallik va chuqurlashishning kuchayishi tartibida) turli tajovuzkor affektlar orqali ko'rinishi mumkin
Tajovuzkor axloq	Aggressive morality	Агрессивная мораль	bunday murojaatni istamaydigan boshqa tirik mavjudotga zarar yetkazish yoki bosim o’tkazishga yo’naltirilgan axloq.
Kriminal axloq	Criminal morality	Криминальная мораль	delinkvent axloqning bo'rttirilgan shakli hisoblanadi
Axloqiy (ma'naviy) me'yor	Moral principle	Моральный принцип	Axloqiy (ma'naviy) me'yorlarning tashuvchilari odamlarning o'zlari, shuningdek, oila, diniy konfessiya, jamoatchilik tashkilotlari kabi ijtimoiy institutlardir.
tobe axloq	slave morality	рабская мораль	shaxs tomonidan nimanidir yoki kimnidir suiiste'mol qilish bilan zich bog’liq bo lganiday, uning ehtiyojlarini buzilishi
Tobelik	Tobelik	зависимость	Tobelik atamasi ostida keng ma'noda “kimgadir yoki lazzat olish yoxud moslashish maqsadida nimagadir suyanishga intilish” tushuniladi
Addiktiv axloq	Addictive morality	Аддиктивная мораль	tobe axloq
kimyoviy tobelik	chemical dependency	химическая зависимость	kimyoviy tobelik tushunchasi ostida (boshqa nomlari - dorivor, giyohlar) qonuniy (tamaki, ichkilik, dorilar) va noqonuniy giyohlar (kokain, nasha, oqu ishlab chiqarish va boshqalar) ga bolinadigan har qanday psixofaol moddalarni iste'mol qilish
Ovqatga tobelik	Affordable food	Доступная еда	Addiktiv axloqning boshqa, uncha xavfli bo'lmagan, biroq ancha keng tarqalgan turi - bu ovqatga tobelik. Ozuqa suiiste'mol qilishning eng sodda ob'ekti hisoblanadi. Sistematik tarzda ko'p ovqat eyish yoki aksincha ozish uchun miyadan ketmaydigan intilish, taomni serqasham tanlash, “ortiqcha oqirlik” bilan sermashaqqat kurash, yangi va yangi dieta bilan qiziqish
suitsid	suicide	самоубийство	(lat. “o'zini o'ldirish”) - bu ongli ravishda qilingan o'zini hayotdan mahrum etish
Suitsidal axloq -	Suitsidal Ethics -	Суицидальная этика -	o'zini hayotdan mahrum qilish qaqidagi tasavvurlarga yo'naltirilgan anglangan harakatdir
Ijtimoiy-psixologik moslashmaganlik	Social-psychological disability	Социально-психологическая инвалидность	organizm va muhitning nomuvofiqligi kabi turli daraja va turli shaklda namoyon bo'ladi
suitsidal motivatsiya	suicidal motivation	суицидальная мотивация	krizisli vaziyatga hissiy sado shakliga ega. Shaxs boshiga yoq’iladigan tipik hodisa yaqin odamni yo'qotish, ajrashish yoki firoq hisoblanadi.
kimyoviy bog’liqlik	chemical bond	химическая связь	chekish, toksikomaniya, giyohga muxtojlik, dorilarga muxtojlik, ichkilikka bog’liqlik);
ovqatlanish axloqining buzilishi	malnutrition	Нарушения еды Этика	ko'p eyish, ochlik, taomdan voz kechish
Gembling	gambling	авантюра	- o'yinga tobelik, kompyuterga bog’lanib qolish, azart o'yinlar
psixologik preventsiya	psychological impediment	психологическое препятствие	ogohlantirish, psixoprofilaktika
psixologik interventsiya	psychological intervention	психологическое вмешательство	bartaraf etish, korrektsiya, reabilitatsiya
qo'llab-quvvatlovchi psixoterapiya	supportive psychotherapy	поддерживающая психотерапия	- mavjud qimoya kuchi va ancha yangi samarali axloq usullarini ishlab chiqishni qo'llab-quvvatlashni ta'minlash;
qayta organuvchi psixoterapiya	reorganization psychotherapy	реорганизационная психотерапия	axloqni ozgartirishga intilish

V.ILOVALAR
INTERFAOL TA’LIM METODLARI
"Interaktiv" degan so’z inglizcha "interact" so’zidan kelib chiqqan. "Inter" – o’zaro, "act" – ish ko’rmoq, ishlamoq degan ma’nolarni anglatadi. Shunday qilib, interfaol o’qitish – bu, avvalambor muloqotli o’qitish bo’lib, jarayonning borishida o’qituvchi va o’quvchi orasida o’zaro ta’sir amalga oshiriladi.

Interfaol o’qitishning mohiyati o’quv jarayonini shunday tashkil etadiki, unda barcha o’quvchilar bilish jarayoniga jalb qilingan bo’lib, erkin fikrlash, tahlil qilish va mantiqiy fikr yuritish imkoniyatlariga ega bo’ladilar.

Bilish jarayonida o’quvchilarning birgalikdagi faoliyati deganda, ularni har birining o’ziga xos aloqada individual hissa qo’shishi, o’zaro bilimlar, g’oyalar va faoliyat usullari bilan almashinishlari tushuniladi. Shu bilan birga, bularning hammasi o’zaro xayrixohlik va qo’llab – quvvatlash muhitida amalga oshiriladi. Bu esa o’z navbatida yangi bilimlarni olishgagina imkoniyat bermasdan, balki bilish faoliyatining o’zini ham rivojlantiradi, uni yanada yuqoriroq koopertsiya va hamkorlik pog’onalariga olib chiqadi.

Darslardagi interaktiv faoliyat o’zaro tushunishga, hamkorlikda faoliyat yuritishga, umumiy, lekin har bir ishtirokchi uchun ahamiyatli masalalarni birgalikda echishga olib keladigan diologli aloqani tashkil etish va rivojlantirishni ko’zda tutadi. Interfaol metod bitta so’zga chiquvchining, shuningdek, bitta fikrning boshqa fikrlar ustidan dominantlik qilishligini chiqarib tashlaydi.

Dialogli o’qitish jarayonida o’quvchilar tanqidiy fikrlashga, shart- sharoitlarni va tegishli axborotni tahlil qilish asosida murakkab muammolarni echishga, alternativ fikrlarni chamalab ko’rishga, ulab va asosli ravishda qarorlar qabul qilishga, diskussiyalarda ishtirok etishga, boshqalar bilan muloqat qilishga o’rganadilar. Buning uchun darslarda individual, juftli va guruhli ishlar tashkil etiladi, izlanuvchi loyihalar, rolli o’yinlar qo’llaniladi, hujjatlar va axborotning turli manbalari bilan ish olib boriladi, ijodiy ishlar qo’llaniladi.

“SWOT-таҳлил” методи.

Методнинг мақсади: мавжуд назарий билимлар ва амалий тажрибаларни таҳлил қилиш, таққослаш орқали муаммони ҳал этиш йўлларни топишга, билимларни мустаҳкамлаш, такрорлаш, баҳолашга, мустақил, танқидий фикрлашни, ностандарт тафаккурни шакллантиришга хизмат қилади.


Намуна: Мобил қурилмалар учун Андроид операцион тизимининг SWOT таҳлилини ушбу жадвалга туширинг.

S	Мобил қурилмалар учун Андроид операцион тизимидан фойдаланишнинг кучли томонлари	Open source (очиқ кодли), фойдаланувчилар сонининг кўплиги...
W	Мобил қурилмалар учун Андроид операцион тизимидан фойдаланишнинг кучсиз томонлари	Операцион тизимнинг виртуал машина орқали ишлаши...
O	Мобил қурилмалар учун Андроид операцион тизимидан фойдаланишнинг имкониятлари (ички)	Beautiful UI (чиройли интерфейс), Connectivity (барча мобил алоқа технологиялари ва Интернет билан боғланиш)...
T	Тўсиқлар (ташқи)	Маълумотлар хавфсизлигининг тўлақонли таъминланмаганлиги...

“Хулосалаш» (Резюме, Веер) методи

Методнинг мақсади: Бу метод мураккаб, кўптармоқли, мумкин қадар, муаммоли характеридаги mavzuларни ўрганишга қаратилган. Методнинг моҳияти шундан иборатки, бунда mavzuнинг турли тармоқлари бўйича бир хил ахборот берилади ва айни пайтда, уларнинг ҳар бири алоҳида аспектларда муҳокама этилади. Масалан, муаммо ижобий ва салбий томонлари, афзаллик, фазилат ва камчиликлари, фойда ва зарарлари бўйича ўрганилади. Бу интерфаол метод танқидий, таҳлилий, аниқ мантиқий фикрлашни муваффақиятли ривожлантиришга ҳамда ўқувчиларнинг мустақил ғоялари, фикрларини ёзма ва оғзаки шаклда тизимли баён этиш, ҳимоя қилишга имконият яратади. “Хулосалаш” методидан маъруза машғулотларида индивидуал ва жуфтликлардаги иш шаклида, амалий ва семинар машғулотларида кичик гуруҳлардаги иш шаклида mavzu юзасидан билимларни мустаҳкамлаш, таҳлили қилиш ва таққослаш мақсадида фойдаланиш мумкин.



Намуна:

Мобил операцион тизимлар
Android			iOS			Windows Phone
Афзаллиги	камчилиги	афзаллиги		камчилиги	афзаллиги		камчилиги
Хулоса:

“Кейс-стади” методи

«Кейс-стади» - инглизча сўз бўлиб, («case» – аниқ вазият, ҳодиса, «stadi» – ўрганмоқ, таҳлил қилмоқ) аниқ вазиятларни ўрганиш, таҳлил қилиш асосида ўқитишни амалга оширишга қаратилган метод ҳисобланади. Мазкур метод дастлаб 1921 йил Гарвард университетида амалий вазиятлардан иқтисодий бошқарув фанларини ўрганишда фойдаланиш тартибида қўлланилган. Кейсда очиқ ахборотлардан ёки аниқ воқеа-ҳодисадан вазият сифатида таҳлил учун фойдаланиш мумкин. Кейс ҳаракатлари ўз ичига қуйидагиларни қамраб олади: Ким (Who), Қачон (When), Қаерда (Where), Нима учун (Why), Қандай/ Қанақа (How), Нима-натижа (What).

“Кейс методи” ни амалга ошириш босқичлари

Иш босқичлари	Фаолият шакли ва мазмуни
1-босқич: Кейс ва унинг ахборот таъминоти билан таништириш	якка тартибдаги аудио-визуал иш; кейс билан танишиш(матнли, аудио ёки медиа шаклда); ахборотни умумлаштириш; ахборот таҳлили; муаммоларни аниқлаш
2-босқич: Кейсни аниқлаштириш ва ўқув топшириғни белгилаш	индивидуал ва гуруҳда ишлаш; муаммоларни долзарблик иерархиясини аниқлаш; асосий муаммоли вазиятни белгилаш
3-босқич: Кейсдаги асосий муаммони таҳлил этиш орқали ўқув топшириғининг ечимини излаш, ҳал этиш йўлларини ишлаб чиқиш	индивидуал ва гуруҳда ишлаш; муқобил ечим йўлларини ишлаб чиқиш; ҳар бир ечимнинг имкониятлари ва тўсиқларни таҳлил қилиш; муқобил ечимларни танлаш
4-босқич: Кейс ечимини ечимини шакллантириш ва асослаш, тақдимот.	якка ва гуруҳда ишлаш; муқобил вариантларни амалда қўллаш имкониятларини асослаш; ижодий-лойиҳа тақдимотини тайёрлаш; якуний хулоса ва вазият ечимининг амалий аспектларини ёритиш

«ФСМУ» методи

Технологиянинг мақсади: Мазкур технология иштирокчилардаги умумий фикрлардан хусусий хулосалар чиқариш, таққослаш, қиёслаш орқали ахборотни ўзлаштириш, хулосалаш, шунингдек, мустақил ижодий фикрлаш кўникмаларини шакллантиришга хизмат қилади. Мазкур технологиядан маъруза машғулотларида, мустаҳкамлашда, ўтилган mavzuни сўрашда, уйга вазифа беришда ҳамда амалий машғулот натижаларини таҳлил этишда фойдаланиш тавсия этилади.

Технологияни амалга ошириш тартиби:

• 
  қатнашчиларга mavzuга оид бўлган якуний хулоса ёки ғоя таклиф этилади;
  
• 
  ҳар бир иштирокчига ФСМУ технологиясининг босқичлари ёзилган қоғозларни тарқатилади:
  

• 
  иштирокчиларнинг муносабатлари индивидуал ёки гуруҳий тартибда тақдимот қилинади.
  

ФСМУ таҳлили қатнашчиларда касбий-назарий билимларни амалий машқлар ва мавжуд тажрибалар асосида тезроқ ва муваффақиятли ўзлаштирилишига асос бўлади.
“Ассесмент” методи

Методнинг мақсади: мазкур метод таълим олувчиларнинг билим даражасини баҳолаш, назорат қилиш, ўзлаштириш кўрсаткичи ва амалий кўникмаларини текширишга йўналтирилган. Мазкур техника орқали таълим олувчиларнинг билиш фаолияти турли йўналишлар (тест, амалий кўникмалар, муаммоли вазиятлар машқи, қиёсий таҳлил, симптомларни аниқлаш) бўйича ташҳис қилинади ва баҳоланади.

Методни амалга ошириш тартиби:

“Ассесмент” лардан маъруза машғулотларида талабаларнинг ёки қатнашчиларнинг мавжуд билим даражасини ўрганишда, янги маълумотларни баён қилишда, семинар, амалий машғулотларда эса mavzu ёки маълумотларни ўзлаштириш даражасини баҳолаш, шунингдек, ўз-ўзини баҳолаш мақсадида индивидуал шаклда фойдаланиш тавсия этилади. Шунингдек, ўқитувчининг ижодий ёндашуви ҳамда ўқув мақсадларидан келиб чиқиб, ассесментга қўшимча топшириқларни киритиш мумкин.

Намуна. Ҳар бир катакдаги тўғри жавоб 5 балл ёки 1-5 балгача баҳоланиши мумкин.

“Тушунчалар таҳлили” методи

Методнинг мақсади: мазкур метод талабалар ёки қатнашчиларни mavzu буйича таянч тушунчаларни ўзлаштириш даражасини аниқлаш, ўз билимларини мустақил равишда текшириш, баҳолаш, шунингдек, янги mavzu буйича дастлабки билимлар даражасини ташҳис қилиш мақсадида қўлланилади. Методни амалга ошириш тартиби:

• 
  иштирокчилар машғулот қоидалари билан таништирилади;
  
• 
  ўқувчиларга mavzuга ёки бобга тегишли бўлган сўзлар, тушунчалар номи туширилган тарқатмалар берилади ( индивидуал ёки гуруҳли тартибда);
  
• 
  ўқувчилар мазкур тушунчалар қандай маъно англатиши, қачон, қандай ҳолатларда қўлланилиши ҳақида ёзма маълумот берадилар;
  
• 
  белгиланган вақт якунига етгач ўқитувчи берилган тушунчаларнинг тугри ва тулиқ изоҳини уқиб эшиттиради ёки слайд орқали намойиш этади;
  
• 
  ҳар бир иштирокчи берилган тугри жавоблар билан узининг шахсий муносабатини таққослайди, фарқларини аниқлайди ва ўз билим даражасини текшириб, баҳолайди.
  

Намуна: “Модулдаги таянч тушунчалар таҳлили”

Тушунчалар	Сизнингча бу тушунча қандай маънони англатади?	Қўшимча маълумот
Activity	илованинг бирорта ойнасини (интерфейс) бошқарувчи Java кенгайтмали файл
adb (Android Debug Bridge)	SDK орқали иловани ишга тушурувчи дастур
SDK (Software Development Kit)	андроид учун кутубхона
JDK (Java Development Kit)	Java дастурлаш тили учун кутубхона
Layout Resource	илова ойналарининг кўринишини сақловчи XML файл
Manifest File	илова учун керакли барча маълумотларни XML файл (мисол учун: илова номи, интент филтрлар, интернетга боғланиш)
Service	илова орти хизматлар яратиш учун синф

Изоҳ: Иккинчи устунчага қатнашчилар томонидан фикр билдирилади. Мазкур тушунчалар ҳақида қўшимча маълумот глоссарийда келтирилган.

Венн Диаграммаси методи

Методнинг мақсади: Бу метод график тасвир орқали ўқитишни ташкил этиш шакли бўлиб, у иккита ўзаро кесишган айлана тасвири орқали ифодаланади. Мазкур метод турли тушунчалар, асослар, тасавурларнинг анализ ва синтезини икки аспект орқали кўриб чиқиш, уларнинг умумий ва фарқловчи жиҳатларини аниқлаш, таққослаш имконини беради.

Методни амалга ошириш тартиби:

• 
  иштирокчилар икки кишидан иборат жуфтликларга бирлаштириладилар ва уларга кўриб чиқилаётган тушунча ёки асоснинг ўзига хос, фарқли жиҳатларини (ёки акси) доиралар ичига ёзиб чиқиш таклиф этилади;
  
• 
  навбатдаги босқичда иштирокчилар тўрт кишидан иборат кичик гуруҳларга бирлаштирилади ва ҳар бир жуфтлик ўз таҳлили билан гуруҳ аъзоларини таништирадилар;
  
• 
  жуфтликларнинг таҳлили эшитилгач, улар биргалашиб, кўриб чиқилаётган муаммо ёҳуд тушунчаларнинг умумий жиҳатларини (ёки фарқли) излаб топадилар, умумлаштирадилар ва доирачаларнинг кесишган қисмига ёзадилар.
  

Намуна: Мобил илова маълумотларини сақлаш турлари бўйича

“Блиц-ўйин” методи

Методнинг мақсади: ўқувчиларда тезлик, ахборотлар тизмини таҳлил қилиш, режалаштириш, прогнозлаш кўникмаларини шакллантиришдан иборат. Мазкур методни баҳолаш ва мустаҳкамлаш максадида қўллаш самарали натижаларни беради.

Методни амалга ошириш босқичлари:

1. Дастлаб иштирокчиларга белгиланган mavzu юзасидан тайёрланган топшириқ, яъни тарқатма материалларни алоҳида-алоҳида берилади ва улардан материални синчиклаб ўрганиш талаб этилади. Шундан сўнг, иштирокчиларга тўғри жавоблар тарқатмадаги «якка баҳо» колонкасига белгилаш кераклиги тушунтирилади. Бу босқичда вазифа якка тартибда бажарилади.

2. Навбатдаги босқичда тренер-ўқитувчи иштирокчиларга уч кишидан иборат кичик гуруҳларга бирлаштиради ва гуруҳ аъзоларини ўз фикрлари билан гуруҳдошларини таништириб, баҳслашиб, бир-бирига таъсир ўтказиб, ўз фикрларига ишонтириш, келишган ҳолда бир тўхтамга келиб, жавобларини «гуруҳ баҳоси» бўлимига рақамлар билан белгилаб чиқишни топширади. Бу вазифа учун 15 дақиқа вақт берилади.

3. Барча кичик гуруҳлар ўз ишларини тугатгач, тўғри ҳаракатлар кетма-кетлиги тренер-ўқитувчи томонидан ўқиб эшиттирилади, ва ўқувчилардан бу жавобларни «тўғри жавоб» бўлимига ёзиш сўралади.

4. «Тўғри жавоб» бўлимида берилган рақамлардан «якка баҳо» бўлимида берилган рақамлар таққосланиб, фарқ булса «0», мос келса «1» балл қуйиш сўралади. Шундан сўнг «якка хато» бўлимидаги фарқлар юқоридан пастга қараб қўшиб чиқилиб, умумий йиғинди ҳисобланади.

5. Худди шу тартибда «тўғри жавоб» ва «гуруҳ баҳоси» ўртасидаги фарқ чиқарилади ва баллар «гуруҳ хатоси» бўлимига ёзиб, юқоридан пастга қараб қўшилади ва умумий йиғинди келтириб чиқарилади.

6. Тренер-ўқитувчи якка ва гуруҳ хатоларини тўпланган умумий йиғинди бўйича алоҳида-алоҳида шарҳлаб беради.

7. Иштирокчиларга олган баҳоларига қараб, уларнинг mavzu бўйича ўзлаштириш даражалари аниқланади.

KEYSLAR BANKI

1-кейс: 1-вазифа. Психик тараққиётнинг турли жиҳатлари билан боғлиқ бўлган қўйидаги тушунчалар қайси олимларнинг илмий қарашларида марказий ўрин тутишини кўрсатинг. Бунда тегишли тушунча келтирилган жадвал сатрлари ва муайян олим исми шарифи кўрсатилган устун ўзаро кесишган жойга бирор белги қўйиш талаб қилинади.

№	Илмий тушунчалар	Олимлар
		А.Адлер	Д.Б.Эльконин	Ж.Пиаже	З.Фрейд	Л.Колберг	Э.Эриксон	Л.С.Виготский
1	Эгоцентризм
2	Эдип комплекси
3	Тараққиётнинг энг яқин зонаси
4	Етакчи фаолият
5	Декаляж
6	Кемтиклик комплекси
7	Психологик ҳимоя
8	Ёш инқирози
9	Ижтимоий-психологик идентификация
10	Аҳлоқий дилемма

2-Вазифа: З.Фрейд томонидан психик ривожланишни даврлаштириш бўйича илгари сурилган ғояга кўра турли ёш босқичлари бир-бирини қандай кетма кетликда алмаштиришини белгилаб чиқинг. Бунда ҳар қайси ёш босқичи умумий тизимда нечанчи ўринни эгалласа, қўйида келтирилган жадвалда бу босқичга мос тартиб рақамидан бошқа рақамларни ўчириш талаб қилинади.

Психик тараққиёт босқичларининг номи ва умумий таснифдаги тартиб рақами
Генитал босқич						Фаллик босқич						Орал босқич						Латент босқич						Анал босқич
1	2	3	4	5	1		2	3	4	5	1		2	3	4	5	1		2	3	4	5	1		2	3	4	5

3-Вазифа: Э.Эриксоннинг инсон психик ривожланиши давлари ҳақидаги назариясига мувофиқ ҳар бир даврда қайси психик ҳолат ва хусусиятлар ўзаро зиддиятга киришиб психологик инқирозни вужудга келтиришини кўрсатинг. Бунда қўйидаги жадвалда аралаш ҳолда келтирилган ва ўзаро зид жуфтликни ҳосил қилувчи психик ҳолат ҳамда хусусиятларнинг умумий рўйхатдаги тартиб рақамларини жадвал остидаги икки сатр (жавоблар майдони) нинг юқори ва паст дарчаларига жуфт-жуфт қилиб киритиш талаб қилинади.

№	Психик ҳолат ва хусусиятлар	№	Психик ҳолат ва хусусиятлар
1	Атроф оламга ишонч	9	Ўзига берилишлик
2	Ташаббускорлик	10	Ролларнинг чалкашиши
3	Ҳаётий фаоллик	11	Уялиш ва иккиланиш
4	Яқин муносабатларга интилиш	12	Айбдорлик ҳисси
5	Эго-интеграция	13	Атроф оламга ишончсизлик
6	Мустақиллик ҳисси	14	Кемтиклик ҳисси
7	Эго-идентификация	15	Ёлғизланишга ҳаракат қилиш
8	Меҳнатсеварлик	16	Афсусланиш

Жавоблар майдони

4-Вазифа: Ж.Пиаже ажратган интеллект тараққиёти босқичларининг ҳар бирига хос хусусиятларни белгиланг. Бунда қуйида санаб ўтилган интеллектуал фаолият хусусиятларининг тартиб рақамини тегишли босқич номи келтирилган сатрдаги жавоблар устунига ёзиш талаб қилинади.

№	Интеллектуал фаолият хусусиятлари
1	Боланинг ўзини муайян ҳаракат иштирокчиси сифатида англай бошлаши
2	Боланинг нарса-буюмларни фақат бир белгисига мувофиқ таснифлай олиши
3	Боланинг мантиқий фикрлашга ва тахминларни тизимли текширишга қодир бўлиши
4	Боланинг нарса-буюмларни муайян сўз ва образлар орқали ифодалай олиши
5	Боланинг мақсадли ҳаракатни амалга оширишга қодир бўлиши
6	Боланинг миқдор, ҳажм ва вазн сақланиши қонунларини тушуна олиши
7	Боланинг назарий, мафкуравий муаммолар билан, келажак билан қизиқа бошлаши
8	Боланинг нарса-буюмларни бирор белгиси бўйича тартиблаштиришга қодир бўлиши

№	Интеллектуал тараққиёт босқичлари	Жавоблар майдони
I	Сенсомотор интеллект босқичи
II	Операцияларгача бўлган босқич
III	Конкрет операциялар босқичи
IV	Формал операциялар босқичи

2-кейс:Мия физиологияси бўйича тадқиқотлари билан ном чиқарган немис олими Оскар Фохтнинг ўйлашича, «Сафро жигарга ёки сийдик буйракка қандай муносабатда бўлса, фикр ҳам бош мияга деярлик шундай муносабат­да». «Ўзига ўқиб файласуф бўлиб етишган, ўтган асрнинг олтмишинчи йилларида Петербургда истиқомат қилган, миллати немис бўлиб, асл касби кўнчи бўлган Иосф Дицтен (1828—1838) ҳам айни шу хил ўйлаган» (К. К. Пла­тонов). Айтингчи, yшбy матнда психология тарихидаги қайси оқим ҳақида гaп боради?

3-кейс: Россиялик психолог — идеалист А. Й. Введинский бундай ёзган эди: «Бошқа кишиларнинг руҳий ҳаётини идрок қилишимиз мумкин эмас, чунки у ҳар қандай тажриба ўтказиш имкониятидан четдадир». Кўриниб турибдики, А. И. Введинский психик ҳодисаларни фақат бевосита билиш мумкин, деб ҳисоблайди.

1. Айтингчи, бошқа кишиларнинг руҳий ҳаётини идрок қилишимиз мумкин эмас, деб айтилган А. И. Введинскийнинг фикри тўғрими?

2. Шу билан А. И. Введинский психик ҳодисаларни билишнинг қайси усулини инкор этади.

TESTLAR

1. Kollaj –bu....

A. Proеktiv mеtod.

B. Sotsiomеtrik mеtod.

*S. Arttеrapеvtik mеtod.

D. Proforiеntatsion mеtod.

Е. O`qituvchilarni o`rganuvchi mеtod.

2. Arttеrapiya......

*A. Sanat bilan da'volash.

B. Ertak bilan da'volash.

S. O`yin bilan da'volash.

D. Ukol bilan da'volash.

Е. So`z bilan da'volash.

3. Arttеrapiya dastlab qaysi yo`nalishda paydo bo`lgan?

A. Bixеviorizmda.

B. Assotsiativ psixologiyada.

S. Gеshtalt psixologiyada.

D. Kognitiv psixologiyada.

*E. Psixoanalizda.

4. Kollaj tеxnikasidan foydalanish bosqichlari nechta?

A. 1.

B. 2.

S. 3.

D. 4.

*Е. 5.

5. Arttеrapiyaning bosqichlari nechta?

A. 1.

B. 2.

S. 3.

*D. 4.

Е. 5.

6. Arttеrapiyaga kiruvchi terapevtik usullar qaysi javobda noto`g`ri ko`rsatilgan?

A. Rasm terapiyasi.

B. Biblioterapiya.

S. Musiqaterapiya.

*D. Autogen mashqlar.

Е. Kollaj.

7. Онанинг болага оғзаки эмоционал таъсир методи нимани ўрганадди?

*A. Онанинг болага эмоционал таъсири орақали бола тараққиётидаги нуқсонларни бартараф этишни.

B. Эмоционал зўравонлик қурбони бўлган болаларнинг ижтимоий психологик ҳолатини.

S. Боладаги стрессга барқарорлик даражасини.

D. Autogen машқларнинг таъсир механизмини.

Е. Арттерапия методи сифатида қобилиятларни шаклланиш даражасини.

8. Онанинг болага оғзаки эмоционал таъсир методини дастлаб ким асослаб берган?

A. Л.С.Рубинштейн

B. Н.А.Мухина

*S. В.А.Бургес

D. А.Стауб

Е. О.Конт

9. Онанинг болга нисбатан муносабати ва харакатлар реакциясига қараб психологлар оналарнинг қандай типини ажратадилар?

A. Авторитар, лабил, демократик

*B. Невротик, авторитар, психосоматик

S. Лабил, невротик, психосоматик

D. Демократик, гиперопека, диктатор

Е. Гиперопека, диктатор, мувозанатлашган

10. Онанинг болага оғзаки эмоционал таъсир методи қандай дастурларни ўз ичига олади?

A. Индивидуал ва гуруҳий

*B. Базавий ва индивидуал

S. Гуруҳий ва базавий

D. Демократик ва ижодий

Е. Ҳеч қандай дастурга эга эмас

11. Оналик суггестияси блокида қандай иш амалга оширилади?

A. Индивидуал иш режаси ишлаб чиқилади

B.Боланинг саломатлиги кундаликка тинимсиз қайд этиб борилади

S. Гуруҳий психокоррекцион дастур лойиҳаси яратилади

D. Боланинг бош мияси ЭЭГ қилинади

*Е. Бола саломатлиги учун унинг онгига тўғридан тўғри позитив установкалар берилади

12. Базавий дастурнинг амалга тадбиқ этилиш давомийлиги қанча кун этиб белгиланган?

A. 10-15 кун

B.15-20 кун

S. 20-25 кун

*D. 25-30кун

Е. 30-35 кун

13. Когнитив хулқ-атвор тренингларининг назарий асосини кимларнинг қарашлари ташкил этади?

A. З.Фрейд, А.Фрейд

*B.И.П.Павлов, Дж.Уотсон

S. А.Адлер, К.Юнг

D.Ж.Келли, Ж.Пиаже

Е. А.Н.Леонтьев, Т.Лири

14. Ўсмирлар ва болалар билан олиб бориладиган тренинг машғулотларини неча турга классификациялаш мумкин?

A. 2

B.3

*S.4

D.5

Е. 6

15. Релаксация методи қандай элементлардан иборат?

A. Ноадекват хулқ-атворни ўзгариши (ижтимоий-ассертив реакциянинг кучайиши); қарор қабул қилишга ўргатиш (имконияти бор харакатлар рўйҳатини тузиш); ўз-ўзини тасдиқлаш учун ижтимоий маъқулланган кўникмаларни шакллантириш;

B. Ўз-ўзини бошқариш қобилиятини шакллантириш; хавотирланиш даражасини камайтириш; когнитив ўз-ўзини бошқаришни ривожлантириш.

S. Мижоз қийинчиликни хис этадиган соҳани аниқлаш ва таҳлил қилиш; машқ қилинган хулқ-атворга нисбатан мижозда мотивацияни уйғотиш; мазкур вазиятда мижоз учун яқин бўлган хулқ-атвор билан ишлаш

D. Ролли ўйин вақтида мижозга вазиятга нисбатан адекват реакцияни намоён қилиш ўрагатилади; мижозларга мазкур хулқ-атворни реал вазиятларда қўллаш

*Е. Мижозларни мушакларини чуқур релаксацияси; хавотирни уйғотувчи стимуллар иерархиясини яратиш; релаксация ҳолатида хавотир уйғотган объектлар иерархиясини тасаввур қилишни таклиф қилиш

16. Когнитив моделаштириш неча босқичда амалга оширилади?

A. 2

B.3

S.4

*D.5

Е. 6

17. Когнитив хулқ-атвор терапиясининг мақсади нима?

*A. Kognitiv xulq-atvor terapiyaсиning maqsadi fikrlashni o’zgartirish orqali yoqimsiz tajribalarni va unga kiruvchi xatti-harakatlarni kamaytirishdan iborat.

B. Kognitiv xulq-atvor terapiyaсиning maqsadi шахсдаги эмоционал зўриқишларни бошқариш орқали ўз ҳаётий режаларини яратишдан iborat.

S. Kognitiv xulq-atvor terapiyaсиning maqsadi ўсмирларнинг касб-ҳунарга йўналтириш орқали уларнинг касбий онгини ўстиришдан ибораrat.

D. Kognitiv xulq-atvor terapiyaсиning maqsadi педагоглардаги стрессга барқарорликни ошириш орқали таълим сифатини оширишдан iborat.

Е. Kognitiv xulq-atvor terapiyaсиning maqsadi раҳбарлик сифатларини шакллантиришдан iborat.

18. Машқ қилиб тайёргарлик кўрилган хулқ-атвор методи неча босқичда амалга ошади?

A. 2

B.3

S.4

*D.5

Е. 6

19. Уй-жойни йўқотишнинг қандай омиллари мавжуд?

A. Авторитал омил, гиперопека омили

B. Педагогик омил, демократик оми

S. Автобиографик омил, кимёвий омил

D. Демографик омил, менерологик омил

*Е. Инсон омили, табиий омил

20. Бошпанасиз одам ким?

A.Иш жойини йўқотган одам

B.Бойлигини йўқотган одам

S.Касбий лаёқатини йўқотган одам

*D. Уй-жойини йўқотган одам

Е. Тўғри жавоб йўқ.

21. Турли миллат, ирқ вакилларининг қарашларидаги зиддият туфайли уй-жойини йўқотиш – бу ...

A. Ижтимоий-иқтисодий омилдир

B.Сиёсий омилдир

*S.Этник омилдир

D.Ҳарбий ҳаракатлар билан боғлиқ оми

Е. Экологик омил

22. Уй-жойини йўқотганлар билан ижтимоий иш неча йўналишда олиб борилади?

A. 2

B.3

S.4

*D.5

Е. 6

23. Уй жойини йўқотиш инсон омили таъсирида қандай амалга ошади?

*A. Bunda ro’yhatda turish yoki ro’yhatdan o’chirilishda insonlar tomonidan qo’yilgan xatolarni majmuasi таъсир этади.

B.Табиат ҳодисаларининг таъсирида рўй беради

S.Экологиянинг инсон саломатлигига таъсири натижасида юзага келади

D.Мамлакат ижтимоий-иқтисодий ҳаётидаги инқирозлар сабаб бўлади

Е. Зилзила таъсирида юзага келади.

24. Қайси олим бошпанасизларга “Уй-жойи, бошпанаси йўқ одам” деб изоҳ берган?

A. К.Г.Юнг

B. Б.Г.Ананьев

S. И.П.Павлов

*D. С.И Ожегов

Е. А.Адлер

25. Қайси олим кексайишни организмдаги физиологик жараёнлар уйғунлигининг бузилиш натижаси деб ҳисоблаган?

A. И.И.Мечников

B. Б.Г.Ананьев

S. В.В.Фролкис

D. С.И Ожегов

*Е. А.А.Богомольц

26. Қайси олим кексайишни интоксикация жараёни билан қиёслаган?

*A. И.И.Мечников

B. Б.Г.Ананьев

S. В.В.Фролкис

D. С.И Ожегов

Е. А.А.Богомольц

27. Қайси олим кексайишни мослашиш имкониятининг қисқариш жараёни деб ҳисоблаган?

A. И.И.Мечников

B. Б.Г.Ананьев

*S. В.В.Фролкис

D. С.И Ожегов

Е. А.А.Богомольц

28. Америкалик олимлар нафақага чиққан қарияларни шахс хусусиятларига қараб неча турга ажратадилар?

A. 2

B.3

S.4

*D.5

Е. 6

29. Биологик кексайиш – бу ...

A. ижтимоий муҳитдан қисман узилиш ва нафақага чиқиш

*B. ёш утган сари организмнинг биологик ўзгариши

S.руҳан кексайиш

D. билиш жараёнларининг кескин ўзгариши

Е. Нафақага чиқиш

30. И.С.Кон кексаликнинг қандай ижтимоий психологик турини аниқлайди?

A.Энага, ҳукмрон, демократив

B. Агрессив, фрустрацион, альтруист

S. Тантиқ, оптимист, пессимист

D. Баджахл, ассертив, лабил

*Е. Позитив, психологик, омадли

TALABALAR BILIMINI REYTING TIZIMI ASOSIDA BAHOLASH MEZONI.

Fani bo‘yicha reyting jadvallari, nazorat turi, shakli, soni hamda har bir nazoratga ajratilgan maksimal ball, shuningdek joriy va oraliq nazoratlarining saralash ballari haqidagi ma’lumotlar fan bo‘yicha birinchi mashg‘ulotda talabalarga e’lon qilinadi.

Fan bo‘yicha talabalaming bilim saviyasi va o‘zlashtirish darajasining Davlat ta’lim standartlariga muvofiqligini ta’minlash uchun quyidagi nazorat turlari o‘tkaziladi: joriy nazorat (JN) - talabaning fan mavzulari bo‘yicha bilim va amaliy ko‘nikma darajasini aniqlash va baholash usuli. Joriy nazorat fanning xususiyatidan kelib chiqqan holda amaliy mashg‘ulotlarda og‘zaki so‘rov, test o‘tkazish, suhbat, nazorat ishi, kollekvium, uy vazifalarini tekshirish va shu kabi boshqa shakllarda o‘tkazilishi mumkin; oraliq nazorat (ON) - semestr davomida o‘quv dasturining tegishli (fanlaming bir necha mavzularini o‘z ichiga olgan) bo‘limi tugallangandan keyin talabaning nazariy bilim va amaliy ko‘nikma darajasini aniqlash va baholash usuli. Oraliq nazorat bir semestrda ikki marta o‘tkaziladi va shakli (yozma, og‘zaki, test va hokazo) o‘quv faniga ajratilgan umumiy soatlar hajmidan kelib chiqqan holda belgilanadi; yakuniy nazorat (YAN) - semestr yakunida muayyan fan bo‘yicha nazariy bilim va amaliy ko‘nikmalami talabalar tomonidan o‘zlashtirish darajasini baholash usuli. Yakuniy nazorat asosan “Тест” shaklida o‘tkaziladi.

ON o‘tkazish jarayoni kafedra mudiri tomonidan tuzilgan komissiya ishtirokida muntazam ravishda o‘rganib boriladi va uni o‘tkazish tartiblari buzilgan hollarda, ON natijalari bekor qilinishi mumkin. Bunday hollarda ON qayta o‘tkaziladi. Oliy ta’lim muassasasi rahbarining buyrug‘i bilan ichki nazorat va monitoring bo‘limi rahbarligida tuzilgan komissiya ishtirokida YAN ni o‘tkazish jarayoni muntazam ravishda o‘rganib boriladi va uni o‘tkazish tartiblari buzilgan hollarda, YAN natijalari bekor qilinishi mumkin. Bunday hollarda YAN qayta o‘tkaziladi. Talabaning bilim saviyasi, ko‘nikma va malakalarini nazorat qilishning reyting tizimi asosida talabaning fan bo‘yicha o‘zlashtirish darajasi ballar orqali ifodalanadi.

Xulqi og’ishgan bolalar psixologiyasi fani bo‘yicha talabalaming semestr davomidagi o‘zlashtirish ko‘rsatkichi 100 ballik tizimda baholanadi.Ushbu 100 ball baholash turlari bo‘yicha quyidagicha taqsimlanadi: Ya.N.-30 ball, qolgan 70 ball esa J.N.-40 ball va ОН – 30 баллдир. Fan bo‘yicha saralash bali 55 ballni tashkil etadi. Talabaning saralash balidan past bo‘lgan o‘zlashtirishi reyting daftarchasida qayd etilmaydi.
Рейтинг мезони

Baholash usullari

Ekspress testlar, yozma ishlar, og‘zaki so‘rov, prezentatsiyalar

Baholash mezonlari

86-100 ball “a`lo” uchun talabaning bilim darajasi quyidagilarga javob berishi kerak: -shaxs psixologiyasi, maxsus psixologiyaga oid nazariy va amaliy bilimlarga ega bo‘lishi; o‘rganilgan barcha mavzular yuzasidan ijodiy fikrlay olish; mustaqil mushohada yurita olish; fanning mohiyatini tushunish; fan mavzularini bilishi va aytib bera olishi; tasavvurga ega bo‘lish. 71-85 ball “yaxshi” uchun talabaning bilim darajasi quyidagilarga javob berishi kerak: yuqorida sanab o‘tilgan shaxs psixologiyasi, maxsus psixologiyasi asosiy muammolari yuzasidan mustaqil mushohada yurita olish; olgan bilimlarini amalda qo‘llay olish; fanning mohiyatini tushunish; tasavvurga ega bo‘lish. 55-70 ball “qoniqarli” uchun talabaning bilim darajasi quyidagilarga javob berishi kerak: yuqorida sanab o‘tilgan shaxs psixologiyasining asosiy muammolari yuzasidan fanning mohiyatini tushunish; fan mavzularini bilishi va aytib bera olishi; fanining predmeti haqida tasavvurga ega bo‘lish. 0-54 ball “qoniqarsiz” fanning predmeti haqida aniq tasavvurga ega bo‘lmaslik; shaxs psixologiyasi, maxsus psixologiya fani mavzularini bilmaslik.

Fan bo‘yicha joriy va oraliq nazoratlarga ajratilgan umumiy ballning 55 foizi saralash ball hisoblanib, ushbu foizdan kam ball to‘plagan talaba yakuniy nazoratga kiritilmaydi.

Joriy JN va oraliq ON turlari bo‘yicha 55bal va undan yuqori balni to‘plagan talaba fanni o‘zlashtirgan deb hisoblanadi va ushbu fan bo‘yicha yakuniy nazoratga kirmasligiga yo‘l qo‘yiladi.

Talabaning semestr davomida fan bo‘yicha to‘plagan umumiy bali harbir nazorat turidan belgilangan qoidalarga muvofiq to‘plagan ballari yig‘indisiga teng.

ON va YAN turlari kalendar tematik rejaga muvofiq dekanat tomonidan tuzilgan reyting nazorat jadvallari asosida o‘tkaziladi. YAN semestming oxirgi 2 haftasi mobaynida o‘tkaziladi.

JN va ON nazoratlarda saralash balidan kam ball to‘plagan va uzrli sabablarga ko‘ra nazoratlarda qatnasha olmagan talabaga qayta topshirish uchun, navbatdagi shu nazorat turigacha, so‘nggi joriy va oraliq nazoratlar uchun esa yakuniy nazoratgacha bo‘lgan muddat beriladi.

Talabaning semestrda JN va ON turlari bo‘yicha to‘plagan ballari ushbu nazorat turlari umumiy balining 55 foizidan kam bo‘lsa yoki semestr yakuniy joriy, oraliq va yakuniy nazorat turlari bo‘yicha to‘plagan ballari yig‘indisi 55 baldan kam bo‘lsa, u akademik qarzdor deb hisoblanadi. Talaba nazorat natijalaridan norozi bo‘lsa, fan bo‘yicha nazorat turi natijalari e’lon qilingan vaqtdan boshlab bir kun mobaynida fakultet dekaniga ariza bilan murojaat etishi mumkin. Bunday holda fakultet dekanining taqdimnomasiga ko‘ra rektor buyrug‘i bilan 3 (uch) a’zodan kam bo‘lmagan tarkibda apellyatsiya komissiyasi tashkil etiladi.

Apellyatsiya komissiyasi talabalaming arizalarini ko‘rib chiqib, shu kunning o‘zida xulosasini bildiradi.

Baholashning o‘matilgan talablar asosida belgilangan muddatlarda o‘tkazilishi hamda rasmiylashtirilishi fakultet dekani, kafedra muduri, o‘quv-uslubiy boshqarma hamda ichki nazorat va monitoring bo‘limi tomonidan nazorat qilinadi.

1^ Снегирева Т.В. 91б.