1-ma’ruza. Energetikaning muhum o‘rni. Energetikaning strukturasi

HISOBOTNING TARKIBI
Hisobotda ishning maqsadi, bajarish tartibi, sinash sxemasi, sinashlar natijalari va grafiklar keltiriladi.


SINOV SAVOLLARI

1. 
   Qanday kommutatsiya apparatlari past kuchlanishli apparatlarga kiradi?
   
2. 
   Magnitli ishga tushirgichning vazifasi va tuzilishi.
   
3. 
   Magnitli ishga tushirgichning issiqlik relesi qanday ishlaydi va nima uchun xizmat qiladi?
   
4. 
   Magnitli ishga tushirgichning issiqlik relesini rostlash qanday amalga oshiriladi?
   

8-9-Tajriba ishi


O‘TKAZGICHLARNING ELEKTR TOKI TA’SIRIDA QIZISHI VA SHINALARNING ISSIQLIK UZATISHINI TADQIQ QILISH


Ishning maqsadi: o‘tkazgichlarning elektr toki ta’sirida
qizishi va shinalarning issiqlik uzatishini
tadqiq qilish.


UMUMIY MA’LUMOTLAR
Elektr apparatlari va o‘tkazgichlarini tanlashning shartlaridan biri davomli ish holatlarida tok o‘tkazuvchi qismlarning ruxsat etilgan qizishi hisoblanadi. EUTQ (PUE) da o‘tkazgichlarning elektr toki ta’sirida qizishining quyidagi uzoq vaqt davomida ruxsat etilgan harorati belgilangan:

• 
  o‘tkazgichlar va izolyasiyalanmagan bo‘yalgan shinalar uchun………………………………………………….70^oS,
  
• 
  rezina va polivinilxlorid izolyasiyali o‘tkazgich va shnurlar uchun….……………………………………65 ^oS,
  

• 
  polivinilxloridli plastik va polietilen izolyasiyali 10 kV gacha kuchlanishli kabellar uchun …………70 ^oS,
  
• 
  tikilgan polietilendan yasalgan izolyasiyali 10 kV gacha
  

kuchlanishli kabellar uchun……………………..…90 ^oS,

• 
  shimdirilgan kabel qog‘ozidan yasalgan izolyasiyali quyidagi kuchlanishli kabellar uchun:
  
• 
  1 kVgacha.…………………………………….……... 80^oS,
  
• 
  6 kV…………...……………………….…..……….. 65^oS,
  
• 
  10 kV.…………………………………….…………..60^oS,
  
• 
  35 kV ……………………………………….………..50^oS.
  

Atrof-muhitning mo‘ljallangan harorati havoda yotqizilgan o‘tkazgich va kabellar uchun +25⁰S, erning tagida yotqizilgan kabellar uchun esa +15⁰S ni tashkil etadi.
Havoda joylashib, izolyasiyalanmagan o‘tkazgichlarda tokning qizish bo‘yicha ruxsat etilgan zichligini aniqlaymiz.
O‘tkazgichning harorati:
υ = υ_o + θ. (4.1)
Bu erda υ_o – havoning harorati, ^oS; θ – o‘tkazgich haroratining havo haroratigi nisbatan ortishi, ^oS.
Barqaror holatda o‘tkazgichda ajralib chiquvchi barcha quvvat F atrof-muhitga nurlanish F_l va konveksiyalanish F_k orqali tarqaladi, ya’ni
F = F_l + F_k = I²r_a . (4.2)
Bu erda r_a = rK_pK_b – o‘tkazgichning aktiv qarshiligi; r = ρl/S ; K_p = φ(√f/r) – yuza effekti koeffitsienti; K_b – yaqinlik koeffitsienti.
Nurlanish orqali tarqaluvchi quvvat quyidagicha aniqlanadi.
F_l = F_lq_l = F_lSε(T ⁴ – T_o⁴). (4.3)
Bu erda F_l – nurlanish sirti yuzasi, sm²; S = 5,7*10^-12 – absolyut qora jismning nurlanish koeffitsienti, Vt/(sm²grad⁴); T va T_o – mos holda o‘tkazgich va havoning haroratlari, K; q_l – nurlanish orqali issiqlik uzatish koeffitsienti, Vt/sm²; ε – nurlanuvchi sirtning qoralik darajasi.
4.1- jadvalda har xil materiallar uchun nurlanuvchi sirtning qoralik darajasi ε keltirilgan.
Konveksiyalanish orqali tarqaluvchi quvvat quyidagicha aniqlanadi:
F_k = F_kq_k = F_k*1,81*10 ^-4 βθ ^1,25. (4.4)
Bu erda F_k – konveksiyalanish orqali issiqlik uzatuvchi sirt yuzasi, sm²; q_k – konveksiyalanish orqali issiqlik uzatish koeffitsienti, Vt/sm²; β – issiqlik uzatish sirtining balandligiga bog‘liq bo‘lgan va har xil kesim yuzali o‘tkazgichlar va ularning fazoda joylashuviga mos holda tajriba yo‘li bilan aniqlanuvchi koeffitsient.
Uzoq vaqt davomida ruxsat etilgan chegaraviy haroratga F_rux quvvat mos keladi. (4.2) dan ruxsat etilgan tok quyidagicha aniqlanadi:
I_rux = √F_rux/ r_a = √(F_lSε(T ⁴ – T_o⁴) + 1,81*10 ^-4 F_k βθ ^1,25)/ r_a .
(4.5)
O‘tkazgichlar uchun: F_l = F_k = F, K_p ≈ 1, K_b = 1.
Bunda
I_rux = √FqγS/l = √πdγSq . (4.6)
Bu erda q = Sε (T ⁴ – T_o⁴) + 1,81*10^-4 βθ^1,25; d – o‘tkazgichning diametri.

4.1- jadval

Material	Nurlanuvchi sirtning qoralik darajasi ε
Absolyut qora jism	1,0
Oksidlangan alyuminiy	0,11
Silliqlangan alyuminiy	0,04
Emal bo‘yoq	0,6-0,8
Oksidlangan mis	0,72
Oksidlangan po‘lat	0,79
Qora lok	0,87

Qizish shartlari bo‘yicha tokning ruxsat etilgan zichligi:

J = I_dop/S = √πdqγ/S = √4qγ/d . (4.7)
Agar atrof-muhitning harorati υ_o nominal harorat υ_o,nom = 25^oS dan farq qilsa, u holda
I_dop/I_dop,nom = √θ/θ_nom
shartdan
I_dop = І_dop,nom√θ/θ_nom
kelib chiqadi.
Bu erda θ_nom = υ_rux – υ_o,nom=70–25= 45^oS va θ = 70 – υ_o .