1-ma’ruza I. Kimyoviy reaksiyalar kinetikasi maruza rejasi

1.3. KIMYOVIY REAKSIYALARNING
SINFLANISHI
Kinetikaviy jihatdan kimyoviy reaksiyalarni bir qancha guruhlarga bo’lish 
mumkin. Bu hol ma‘lum reaksiyalar orasida umumiylik borligini ko’rastadi. 
Reaksiyalarni guruhlarga ajratish natijasida reaksiyaga kirishuvchi 
moddalarning xossalaridagi umumiy qonuniyatlarni ochishga muvaffaq 
bo’lingan. Reaksiyalarni sinflarga bo’lishni ya‘ni klassifkatsiyasini dastlab 
gollandiyalik olim Vant – Goff taklif qilgan.
Kimyoviy reaksiyalar ikki xil belgiga ko’ra: Molekulyarligiga va 
tartibiga ko’ra sinflanadi. 
Reaksiyalarning molekulyarligi bir vaqtda to’qnashib kimyoviy 
reaksiyaga kiruvchi molekulalar soni bilan belgilanadi. 
Molekulyarligiga ko’ra reaksiyalar bir molekulali (monomolekulyar), ikki 
molekulali (bi molekulyar) va uch molekulali (trimolekulyar) sinflarga 
bo’linadi. Lekin tajribada uch molekulali reaksiyalardan yuqori molekulyar 
reaksiyalar uchramaydi. Uchdan ortiq molekulaning bir vaqtda to’qnashuvi 
ehtimoldan juda uzoq. Uch molekulali reaksiyalar ham juda kam uchraydi. 
Odatda, ko’pchilik reaksiyalar bimolekulyar bo’ladi. 
1.4. ODDIY REAKSIYALAR 
Agar bir vaqtning uzida bitta reaksiya borsa, unga oddiy reaksiya deyiladi. 
Oddiy reaksiyalar mono–, bi– va ko’p molekulali bo’lishi mumkin.
1.4.1. Monomolekulyar reaksiyalar

---

Bunday reaksiyalarni quyidagicha sxematikaviy ravishda ifodalash mumkin. 
А  В + С + ... 
Bu xil reaksiyalarga ba‘zi ajralish reaksiyalari, molekulalar ichida 
atomlarning qayta guruhlanishi, izomerlanish reaksiyalari kiradi. Masalan, azot 
(V) – oksidning parchalanishi: 
2N
2
O
5
= 2N
2
O
4
+ O
2
. 
Azametanning parchalanishi 
CH
3
N
2
CH
3
= C
2
H
6
+ N
2
. 
Kabi reaksiyalar monomolekulyar reaksiyalar jumlasidandir. 
(XV.2) tenglamaga ko’ra, monomolekulyar reaksiyalarning tezligi: 
V = К · С 
bo’ladi. Bu yerda, С – reaksiyaga kirishuvchi modda konsentratsiyasi 
(gazlardagi reaksiyalarda konsentratsiya o’rniga parsial bosim olinadi). 
(XV.1) tenglamaga muvofiq: 
KC
dt
dc


(XV. 3) 
bo’ladi.