1-ma’ruza. Kirish. Fanning maqsadi, vazifasi va ahamiyati reja

Dorivor preparatlari. Damlama, nastoyka. Mahsulot achchiq nastoyka hamda achchiq choylar – yig‘malar tarkibiga kiradi.
TARKIBIDA STEROID GLIKOZIDLAR BO‘LGAN DORIVOR O‘SIMLIKLAR VA MAHSULOTLAR
Aglikonlari siklopentanopergidrofenontren va uning unumlaridan iborat bo‘lgan glikozidlarni steroid glikozidlar deb ataladi. Bu guruhga kiruvchi glikozidlarning aglikonlari siklopentanopergidrofenantren unumlari bo‘lsa-da, ularinng kimyoviy tuzilishlari va ayniqsa, fiziologik ta’siri bir-biridan katta farq qiladi. Ba’zilarining aglikonlari o‘z molekulasida azot atomini saqlaydi, masalan, steroid alkaloidlar. Ayrim glikozidlarning suvdagi eritmasi turg‘un ko‘pik hosil qilish va qizil qon tanachalari – eritrotsitlarni eritish xossasiga ega, masalan, steroid saponinlar. Ba’zilari esa yurakka spetsifik ta’sir qiladi, masalan, yurak glikozidlari. SHuning uchun steroid glikozidlar turlicha tahlil qilish usullariga ega hamda tarkibida shu glikozidlar bo‘lgan dorivor o‘simliklar va mahsulotlar farmakognoziyaning har xil bo‘limlarida o‘rganiladi.
Steroid glikozidlardan tibbiyotda turli maqsadlar uchun foydalaniladi. YUrak glikozidlari spetsifik ta’sirga ega bo‘lgan qimmatbaho preparatlar sifatida yurak kasalliklarini davolash uchun qo‘llaniladi. Steroid saponinlar hamda steroid alkaloidlar progesteron, kortizon va boshqa steroid gormonlarni sintez qilishda ishlatiladi.


18 – MAVZU. YURAK GLIKOZIDLARI SAQLOVCHI DORIVOR O‘SIMLIKLAR
Reja

1. 
   YUrak glikozidlari.
   
2. 
   Angishvonagul barglari.
   
3. 
   Kendr ildiz va ildizpoyalari.
   
4. 
   Goritsvet o‘tlari.
   
5. 
   Marvaridgul gullari va barglari.
   
6. 
   Bufadienollar dorivor o’simliklar, ularning tibbiyotda ishlatilishi.
   

YUrak glikozidlari haqida umumiy tushuncha
YUrak glikozidlarining aglikonlari – geninlari bir, ikki, uch va ba’zan to‘rtta qand molekulasi bilan birikib, glikozidlar hosil qiladi. Bu glikozidlar asosan yurak muskullariga ta’sir etganligi uchun yurak glikozidlari (yoki yurak zaharlari)deb ataladi. Agar yurak glikozidlari molekulasining tarkibida 5 a’zolit o‘yinmaganlakton (butenolid) halqasibo‘lsa, kardenolidlar (1), 6 a’zoli 2 martato‘yinmaganlakton (kumalin) halqasibo‘lsa, bufadienolidlar (II) debataladi.
Steroidbirikmalargayurakglikozidlaridantashqari, o‘simlikvahayvonolarorganizmidako‘puchraydiganmoddalar: vitamin D, ba’zisaponinlar, sterinlar (fito- hamdazoosterinlar), o‘tkislota, jinsiyorganlarninggormonlarivaboshqabirikmalarkiradi. Bubirikmalarningasosiyskeletitsiklopentanfenantrenyadrosidaniboratbo‘lsa-da, ularkimyoviytuzilishbilanbir-biridankattafarqqiladi.
Ma’lumki, o‘simlik qurgani sari ular to‘qimalarida namlik kamaya boradi. Bu esa to‘qimadagi biosintez jarayonining buzilishiga olib keladi. Balki shu davrda to‘qimaga zarur bo‘lgan suv molekulasini ajratib chiqarish uchun qand ishtirokida murakkab glikozid molekulasi sintez bo‘lishi kerakdir.
O‘simlikdan ajratib olingan toza yurak glikozidlari achchiq mazali kristall holdagi birikma bo‘lib, suv va spirtda yaxshi, boshqa organik erituvchilarda yomon eriydi yoki butunlay erimaydi.
YUrak glikozidlari o‘simliklar to‘qimalarida sintezlanadi hamda ular boshqa glikozidlar singari o‘simliklarning barcha organlaridagi hujayra shirasida erigan holda uchraydi. Bu guruhga kiradigan glikozidlar kendirdoshlar (Apocynaceae), sigirquyruqdoshlar (Scrophulariaceae), lolaguldoshlar (piyozguldoshlar – Liliaceae), ayiqtovondoshlar (Ranunculaceae), asklepiyadoshlar (Asclepiadaceae), karamdoshlar (butguldoshlar – Brassicaceae (Cruciferae)), dukkakdoshlar (Fabaceae), jo‘kadoshlar (Tiliaceae), tutdoshlar (Moraceae), normushkdoshlar (Celastraceae) va boshqa oilalar vakillari tarkibida topilgan.