1-ma’ruza. Kirish. Fanning maqsadi, vazifasi va ahamiyati reja

Tibbiyotda va dorishunoslikda 4 ta o‘simlikdan olingan kraxmal ishlatiladi. Ular bir-biridan donachalarining shakli, katta-kichikligi, tuzilishi bilan farq qiladi.
1. Kartoshka kraxmali- Amylum Solani, kartoshka (Solanum tuberosum L.)tuganagidan olinadi
2. Bug‘doy kraxmali-Amylum Tritici, bug‘doy (Triticum vulgage L.) donidan olinadi.
3. Makkajo‘xori kraxmali - Amylum Maydis, makkajo‘xori (Zea mays L.) donidan olinadi.
Guruch kraxmali - Amylum Oryzae, sholi (Oryza sativa L.) donidan olinadi.
Mikroskopik tekshirish. Kraxmal suv yordamida mikroskopning katta ob’ektivida ko‘riladi. Kraxmalning shakli, tuzilishi va katta-kichikligiga qarab, uning qaysi o‘simlikka mansubligini aniqlash mumkin.
Kartoshka kraxmalining donachasi tuxumsimon bo‘lib, kattaligi 80-100µ ga teng. O‘sish markazi chetga joylashgan (ekssentrik donacha). Ba’zi donachada ikkita markaz bo‘ladi. U yarim murakkab donacha deyiladi. Kartoshka kraxmali donachalarining ust tomonida qavat-qavat izlar ko‘rinadi Bug‘doy kraxmali donachasining katta-kichikligi ikki xil, ya’ni yirik donacha 28-30µ, mayda donacha esa 6-7µ bo‘ladi. Yirik kraxmal donachasi yasmiqsimon (yumaloq va yalpoq) shaklga ega. O‘sish markazi o‘rtaga joylashgan (konsentrik donacha).
Makkajo‘xori kraxmali donachasining shakli burchakli yoki yumaloq bo‘lib, kattaligi 20-30 µ, uning markazi va butsimon darzli bo‘lishi xarakterlidir.
Guruch kraxmali donachasi ko‘p burchakli shaklga ega bo‘lib, yuqorida aytib o‘tilgan kraxmal donachalariga nisbatan mayda, kattaligi 4-6µ. Guruchkraxmalida murakkab donachalar (umumiy parda ichida ko‘p miqdorda kraxmal donachalari joylashgan) ham uchraydi.
Ishlatilishi. Kraxmal boshqa moddalar bilan birga chaqaloqlarga sepiladigan kukun (poroshok) va teriga surtiladigan surtmalar tayyorlashda ishlatiladi.
Me’da va ichak kasalliklarida kraxmalning qaynatib tayyorlangan eritmasi - -Decoctum (Mucilago) Amyli beriladi. Kleyster shimdirilgan bint singan yoki chiqqan organni qimirlatmaydigan qilib bog‘lash uchun jarrohlikda ishlatiladi. Farmatsiya amaliyotida kraxmaldan dorivor kukunlar (poroshok), tabletkalar hamda kraxmal kapsulalari tayyorlashda foydalaniladi. Dekstrin eritmasi elim sifatida qo‘llaniladi.

7-MAVZU. PEKTIN VA SHILLIQ MODDALAR Pektin moddalar Pektin moddalar o‘simliklarning yuqori molekulali uglevodlari – poli-saxaridlari bo‘lib, ular asosan (83-90 %) o‘zaro glikozid tipida birlashgan D - galakturon kislota qoldiqlaridan, qisman galaktan, araban va boshqa moddalardan tashkil topgan. Pektin moddalarga pekta kislota, pektatlar, pektinlar, pektinatlar va protopektinlar kiradi. Pekta kislota glikozid(α –1 4)tipida birlashib,uzun zanjir hosil qilgan D-galakturon kislota qoldiqlaridan iboratdir. Pekta kislota hamma pektin moddalarning asosiy qismidir. Pektatlar -pekta kislotaning tuzlari.

Pektinlar - pekta kislotaning karboksillari bo‘yicha turli darajadametillangan (metil efiri hosil qilgan) hosilasi bo‘lib, o‘z navbatida n-pektinlar (karboksil guruhlarining 50% dan oshig‘i metillangan) va l - pektinlarga (karboksil guruhlarining 50 % dan kami metillangan) bo‘linadi. Pektinlar suvda erib, zich (quyuq) gel hosil qiladi.