10-MAVZU. TARKIBIDA VITAMINLAR BO‘LGAN DORIVOR O‘SIMLIKLAR VA MAHSULOTLAR
REJA:
Karotinoid saqlovchi o‘simliklar (tirnoqgul gullari, ittikanak, ryabina mevalari, chakanda – oblepixa)
K-vitaminlar: gazandao‘t bargi, makkajo‘xori popugi, bozulbang gullari, jag‘-jag‘ o‘tlari.
Na’matakmevasi - Fructus Rosae (Fructus Cynosbati) O‘simlikningnomi. XIDFsigabinoanmahsulotaskorbinkislotanimiqdoribo‘yichastandarttalabiniqondiraoladiganna’matakningquyidagiturlaridantayyorlanadi:
Beggerna’matagi - Rosa beggeriana Schrenk.
Burushqoqna’matak - Rosa rugosa Thunb.
Dauriyana’matagi - Rosa davuricaRall.
3angezurna’matagi - Rosa zangezuraR. Jarosch.
Itburunna’matak - Rosa canina L.
Mayna’matagi (dolchinsimonna’matak) - Rosa majalisNerrm.
(Rosa cinnamomea L.)
Maydagulna’matak - Rosa micrantha Smith.
Pahmoqna’matak - Rosa tomentosa Smith.
Tikanlina’matak - Rosa acicularis Lindl.
Fedchenkona’matagi - Rosa fedtschenkoana Regel.
Qalqonburunna’matagi - Rosa corymbifera Borkh.
Qumsevarna’matak - Rosa psammophila Chrshan.
Qo‘qonna’matagi - Rosa kokanica (Regel.) Regel.exJuz.
Ra’noguldoshlar - Rosaceaeoilasigakiradi. Na’matak turlari bo‘yi 2 m ga etadigan tikanli buta. Novdasi egiluvchan bo‘lib, yaltiroq qo‘ng‘ir-qizil yoki qizil-jigarrang tusli po‘stloq hamda tikanlar bilan qoplangan. Bargi toq patli, poyada bandi bilan ketma-ket o‘rnashgan. Bargchasi (5-7 ta) tuxumsimon shaklli va arrasimon qirrali. Gullari yirik, yakka yoki 2-3 tadan shoxlarga o‘rnashgan. Guli qizil, pushti, sariq yoki oq rangli, xushbuy hidli. Guloldi barglari lansetsimon. Kosacha bargi va tojbargi 5 tadan, otalik va onaliklar ko‘p sonli. Mevasi - gul o‘rnidan hosil bo‘ladigan shirali soxta meva. Ichida onaliklaridan xosil bo‘lgan bir nechta haqiqiy meva - yong‘oqchalar bor. YOng‘oqcha o‘tkir uchli, sertuk bo‘lib, burchaksimon shaklga ega. May oyidan boshlab, iyulgacha gullaydi, mevasi avgust-sentyabrda pishadi. Na’matak turlari o‘rmonlarda, ariq bo‘ylarida, butalar orasida,tog‘larning quruq toshloq yon bag‘irlarida va boshqa erlarda o‘sadi. Na’matakning ayrim turlari bir-biridan mevasining, novdapo‘stlog‘idagi tikanning rangi, shakli, katta-kichikligi hamda novdadagi tikanlar soni va joylashishiga qarab farq qiladi.
May na’matagi bo‘yi1-1,5m ga etadigan buta.SHoxlari yaltiroq,qo‘ng‘ir--qizil rangli po‘stloq bilan qoplangan. SHoxlaridagi tikanlari barg bandining asos qismida juft-juft bo‘lib joylashgan. Bundan tashqari, to‘g‘ri yoki biroz qayrilgan tikanlar shoxlarning pastki qismida juda ko‘p bo‘ladi. Bargchalarining pastki tomonida yopishgan tuklap bo‘ladi. Bu o‘simlik Moldova,Ukraina, Belorus, Boltiq bo‘yi, Rossiyaning Ovro‘po qismining o‘rmon va o‘rmon-cho‘l zonasida, G‘arbiy va SHarqiy Sibirda, Qog‘ozistonda uchraydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
