1-ma’ruza. Kirish. “O‘zbek shevalarining lingvistik tahlili”ning maqsadi va vazifasi

Fonetik transkripsiya haqida video

Foydali maslahatlar:

• 
  Fonetik tahlil qilishda siz so'zni baland ovozda talaffuz qilishingiz kerak.
  
• 
  Transkripsiyani har doim tekshirish muhimdir.
  
• 
  Fonetik tahlilda imloga e'tibor berishni unutmang.
  
• 
  Shuningdek, zaif pozitsiyalarda talaffuz qilinadigan tovushlarga ham e'tibor bering, masalan: undoshlar klasteri yoki unlilar klasteri, xirillagan undoshlar, qattiqlik va yumshoqlik uchun qo'shilmagan undoshlar yoki tovush va karlik.
  

Sizga ham kerak bo'lishi mumkin
Sizning brauzeringiz qo'llab-quvvatlanmaydi!
Jismoniy shaxslar uchun taklif:
Ushbu tarjimon va boshqa vositalardan umrbod foydalanish huquqiga ega bo'ling!
Til paketlari
Tadbirkorlar uchun taklif:
Ushbu so'zdan transkripsiyaga tarjimon REST API sifatida mavjud.
Narxi oyiga 1500 rubldan.
Disqus sharhlarini ko'rish uchun brauzeringizda JavaScript-ni yoqing.

7-ma’ruza. O‘zbek shevalaridan yozib olingan dialektal matnlardagi so‘zlarning imloviy, punktatsion va uslubiy tahlillari

“Punktuatsiya” so‘zi lotincha “punctum”, yani“nuqta”, “o‘rin, joy”tushunchalarini anglatadi.

"Punktuatsiya” tilshunoslikning tinish belgilari haqidagi bo‘limi bo‘lib, unda tinish belgilari (punktogramma)ning qo‘llanish qoidalari o‘rganiladi. Punktuatsiya tilshunoslikda nutq oqimidagi intonatsion-prosodik to‘xtamlarni, yozuvda ifodalanadigan shartli belgilar yig‘indisini (tinish belgilarini) anglatadi.
Punktuatsiya yozuv tizimining grafika va orfografiya bilan bir qatorda turadigan uchinchi komponentidir.
Tilshunoslikda punktuatsiya termini quyidagi ma’nolarni anglatadi: 1) tilshunoslikning bir bo‘limi, u tinish belgilari tizimini, ularning ishlatilish qonun- qoidalarini o‘rganadi; 2) punktuatsiya qoidalari yig‘indisi; 3) tinish belgilari.
Tinish belgilari punktogramma deb ham yuritiladi. Punktogramma muayyan yozuv tizimi (grafika)ning uzviy qismi bo‘lib, yozma nutqning ayrim yozuv belgilari (masalan, raqamlar, harflar, diakritik va transkripsion belgilar kabi) bilan ifodalash mumkin bo‘lmagan tomonlarini aniq belgilashda muhim ahamiyatga egadir.
Tinish belgilari yozma nutqni to‘g‘ri, ifodali, mantiqiy bayon qilishda, uni ixchamlashda, gap qismlarining o‘zaro logik-grammatik munosabatlarini ko‘rsatishda muhim grafik vosita sifatida ishlatiladi. Punktuatsiya, bir tomondan, yozuvchiga o‘z yozma nutqini aniq, to‘g‘ri va ifodali bayon etish imkoniyatini bersa, ikkinchi tomondan, o‘quvchiga muayyan matndagi fikrni yozuvchi bayon etganidek, yozuvchining maqsadiga muvofiq tushuna olish imkoniyatini yaratadi.
Demak, tinish belgilari "Yozma nutqning tushunilishini osonlashtirish uchun qo‘llaniladi” (Boduen de Kurtene) va uni oydinlashtiradi, aniqlik kiritadi. Tinish belgilarining o‘rinli qo‘llanmasligi ma’lum bir sintaktik qurilmaning ham mazmun, ham tuzilish jihatidan o‘zgarib ketishiga olib keladi. Masalan, ushbu gapda tinish belgisini o‘zgartirirish orqali ikki xil mazmunni farqlash mumkin:

1. 
   Afandi podshoga qarab: Siz ahmoq, odam emassiz, - dedi.
   
2. 
   Afandi podshoga qarab: Siz ahmoq odam emassiz, - dedi
   

Birinchi holatda ahmoq so‘zidan keyin vergul qo‘yilsa, gap podshoning aqlliligi haqida emas, balki uning ham ahmoq, ham yomon odamligi haqida boradi. Ikkinchi holatda esa podshoning ahmoq odam emasligi, aqlliligi haqida gap boradi. Demak, ushbu gapda talaffuzda ohang, yozuvda tinish belgisi orqali ikki xil ma’no anglashilmoqda.
Yoki quyidagi gapda ham tinish belgilari bilan bog‘liq turli holatlarni aniqlash mumkin: Ey tabib, qo‘y, boqma dardim bedavolardan biri (Muqimiy) gapida uch holat bor:

1.