1 ma’ruza mexanika asoslari

Berk utkazuvchi kontur sirtini kesib utuvchi magnit induktsiya chiziklari soni uzgarganda shu konturda tok xosil buladi.
Faradeyning elektromagnit induktsiya okimiga anik mikdoriy ta’rif berish uchun yangi kattalik –magnit induktsiya okimi tushunchasini kiritish kerak. Buning uchun bir jinsli magnit maydonga joylashtirilgan sirtining yuzi S bulgan yassi berk utkazgichga karab chikamiz.Utkazgich tekisligiga utkazilgan n norma magnit induktsiya vektori V ning yunalishi bilan a burchakni tashkil etadi.Magnit induktsiya vektori V ning moduli S yuz vaV xamda n vektorlar orasidagi a burchak kosinusi kupaytmasiga teng bulgan kattalik S yuz orkali utuvchi magnit okimi F (magnit induktsiya okimi) deb ataladi.
F=BScosa
Ushbu VcosaqVn kupaytma magnit induktsiya vektorining kontur tekisligining normaligiga tushirilgan proektsiyasini ifodalaydi shuning uchun
F=B_nS
Magnit okimini konturning s sirti orkali kesib utuvchi magnit induktsiya chiziklariga mutanosib kattalik sifatida yakkol tushuntirish mumkin.
Magnit okimining birligi-v e b e r.Induktsiyasi 1Tl bulgan bir jinsli magnit maydon induktsiya vektoriga tik joylashgan1 m sirt yuzidan utganda 1 veber (1Vb) magnit okimi xosil buladi.
Induktsion tokning magnit bilan uzaro ta’siri.Agar magnitni galtakka yakinlashtirsak galtakda shunday yunalishdagi induktsion tok xosil buladiki magnit undan albatta itariladi.Magnit va galtakni bir-biriga yakinlashtirish uchun musbat ish bajarish kerak.Galtak yakinlashayotgan magnitga bir xil ismli kutbi bilan karagan magnitga uxshab koladi.Bir xil ismmli kutblar esa bir-biridan itariladi.Bu ishni aksincha bajarildi deb faraz kilinsa u galtakning ichiga uzi tortilib kirish kerak edi.Bu xolda energiyaning saklanish konuni buzilgan bular edi .CHunki magnitning kinetik energiyasi ortid bir vaktda energiya sarflashni talab kiladigan tok xosil bulishi kerak.Magnitning kinetik energiyasi va tokning energiyasi xech narsadan energiya sarf bulmasdan paydo bular edi.Magnit uzoklashtirilganda esa aksincha energiyaning saklanish konuniga muvofik tortishish kuchi paydo bulishi uchun energiya sarflash lozim .Agar magnitni xalkadan uzoklashtirilsa aksincha xalka magnitga tortiladi. Magnitni kesik xalkaga yakinlashtirsak ular uzaro ta’sirlashmaydi.CHunki kesik tufayli xalkada induktsion tok xosil bulmaydi. Galtak magnit ni tortishi yoki itarishi unda xosil bulgan induktsion tokning yunalishiga boglik shuning uchun energiyaning saklanish konuni induktsion tokning yunalishini aniklovchi koidani ifodalashga imkon beradi.
Lents koidasi. Galtak uramlari orkali utuvchi magnit okimi ortganda unda xosil bulgan induktsion tokning yunalishi shunday buladiki u xosil kilgan magnit maydon galtak uramlari orkali utuvchi magnit okimining ortishiga tuskinlik kiladi. Chunki bu maydonning B induktsiya chiziklari induktsion tokning uygotgan maydonning B induktsiya chiziklariga karama –karshi yo’nalgan. Agar g’altak orkali utuvchi magnit okimi zaiflashsa u xolda induktsion tok galtak uramlari orkali utuvchi magnit okimini ortiuvchi V induktsiyali magnit maydoni vujudga keladi.
Berk konturda xosil buluvchi induktsion tok uzining magnit maydoni bilan uni xosil kiluvchi magnit okimiga karshilik kursatadi.
Ma’lumki utkazgichdagi erkin zaryadlarga tashki kuchlar ta’sir etgandagina unda elektr toki yuzaga keladi .Bu kuchlarning berk kontur buyicha yagona musbat zaryaddan kuchirishda bajargan ishi elektr yurituvchi kuch deb ataladi.Demak kontur bilan chegaralangan sirt orkali utuvchi magnit okimi uzgarganda konturda paydo buluvchi tashki kuchlarining ta’siri induktsiya EYUK deb ataluvchi EYUK bilan xarakterlanadi.Bu kattalik Ei xarfi bilan belgilanadi.
Elektrmagnit induktsiya konuni. Elektromagnit induktsiya konuni tok kuchi uchun emas aynan EYUK uchun ta’riflanadi bunday tarifda induktsion tok xosil buladigan utkazgichlarning xossalari bilan boglik bulmagan xodisaning mazmunigina ifodalanadi.Elektromagnit induktsiya konuniga kura berk konturda xosil buladigan induktsiya EYUK moduli buyicha kontur bilan chegaralangan sirt orkali utuvchi magnit okimining uzgarish tezligiga teng Eq[ΔF/Δt]
Elektromagnit induktsiya konunida Lents koidasiga mos ravishda induktsion tokning yunaliishini kanday xisobga olish mumkin?
Bu savolga javob topish uchun berk kontur bor deb faraz kilamiz.Konturni soat strelkasining xarakat yunalishini musbat deb xisoblaymiz kontur sirtiga tushirilgan n normal aylanish yunalishi buyicha burab kiritiladigan ung vintni tashkil etadi
Tashki magnit maydonning V magnit induktsiyasi kontur sirtiga tushirilgan normal buylab yunalgan va vakt utishi bilan ortadi deb faraz kilaylik.Lents koidasiga muvofik induktsion tok F < 0 magnit okimini yuzaga keltiradi.Induktsion tokning V magnit maydon induktsiya chiziklari kora rangda tasvirlanadi.Demak parma koidasiga kura induktsion tok Ii soat strelkasining xarakati yunalishi buyichi yunalgan va induktsiya EYUK manfiy buladi.