1-ma’ruza: tarmoq xavfsizligi tushunchasi va uning manosi reja

Konfidensiallik — inshonchliligi, tarqatilishi mumkin emasligi, maxfiyligi kafolati;
Yaxlitlik — axborot boshlang’ich ko’rinishda ekanligi, ya’ni uni saqlash va uzatishda ruxsat etilmagan o’zgarishlar qilinmaganligi kafolati;
Autentifikasiya — axborot zaxirasi egasi deb e’lon qilingan shaxs xaqiqatan xam axborotning egasi ekanligiga beriladigan kafolat;
Appellyasiya qilishlik — etarlicha murakkab kategoriya, lekin elektron biznesda keng qo’llaniladi. Kerak bo’lganda xabarning muallifi kimligini isbotlash mumkinligi kafolati.
Ishonchlilik — tizim meyoriy va g’ayri tabiiy xollarda rejalashtirilganidek o’zini tutishlik kafolati;
Aniqlilik — xamma buyruqlarni aniq va to’liq bajarish kafolati;
Tizimga kirishni nazorat qilish — turli shaxs guruxlari axborot manbalariga xar xil kirishga egaligi va bunday kirishga cheklashlar doim bajarilishlik kafolati;
Nazorat qilinishi — istalgan paytda dastur majmuasining xoxlagan kismini to’liq tekshirish mumkinligi kafolati;
Identifikasiyalashni nazorat qilish — xozir tizimga ulangan mijoz aniq o’zini kim deb atagan bo’lsa, aniq o’sha ekanligining kafolati;
Qasddan buzilishlarga to’sqinlik — oldindan kelishilgan me’yorlar chegarasida qasddan xato kiritilgan ma’lumotlarga nisbatan tizimning oldindan kelishilgan xolda o’zini tutishi.
Telekommunikasiya tizimlari va tarmoqlarining xavfsizligi deganda, ular me’yoriy ishlash jarayoniga tasodifiy yoki oldindan mo’ljallangan aralashishdan, hamda ularning tashkil etuvchilarini o’g’irlashga, o’zgartirishga yoki buzishga bo’lgan intilishlardan himoya qilinganligi tushuniladi.
Axborotga murojaat qilish deganda, axborot bilan tanishib chiqish, uni qayta ishlash, nusxalash, o’zgartirish va yo’qotish tushuniladi.
Axborotga ruxsat etilgan murojaat qilish bu, murojaat qilish cheklanishlariga o’rnatilgan qoidalarni buzmaydigan, axborotga murojaat qilish tushuniladi.
Axborotga ruxsat etilmagan murojaat qilish bu, murojaat qilish cheklanishlariga o’rnatilgan qoidalarning buzilishi bilan tavsiflanadi.


Nazorat savollari:

1. 
   Autentifikasiya nima?
   
2. 
   Tizimga kirishni nazorat qilish nima?
   
3. 
   Qasddan buzilishlarga to’sqinlik nima?
   
4. 
   Identifikasiyalashni nazorat qilish nima?
   
5. 
   Telekommunikasiya tizimlari va tarmoqlarining xavfsizligi nima?
   
6. 
   Axborotga murojaat qilish degani nima?