1-mavzu: Arxeologiya faniga kirish. Reja

О‘zbekistonda arxeologiya faning rivojlanishi. Yer yuzida joylashgan 
yodgorliklar va ularda о‘rin olgan moddiy ashyolar bir xilda saqlanmagan. Moddiy 
ashyolarni ilmiy jihatdan о‘rganish, davrini aniqlash va moddiy manba sifatida 
ilmiy tahlil qilish arxeolog olimlar zimmasidagi muhim vazifasi sanaladi.
О‘rta Osiyo xalqlarining moddiy va madaniy yodgorliklarini о‘rganish XIX 
asrning ikkinchi yarmidan boshlandi. Bu о‘lka chor Rossiya tomonidan bosib 
olingach, bu yerga kelgan kо‘pgina soha olimlari orasida mahalliy moddiy 
yodgorliklarga qiziquvchi kishilar bо‘lgan.

---

1895 yilda sharqshunos olim V.V.Bartoldning bevosita rahbarligida Markaziy 
Osiyoning qadimiy tarixi yashiringan modddiy madaniyat yodgorliklarini о‘rgani 
maqsadida “Turkiston havaskor arxeologlar tо‘garagi” (davomida THAT) 
tuzilgan. Tо‘garak a’zolari о‘lkadagi arxeologik yodgorliklarni о‘rganish ishiga 
jiddiy e’tibor berib, bu sohada dastlabki yutuqlarni qо‘lga kiritgan. Ular о‘lkadagi 
arxeologiya yodgorliklarini о‘rgangan dastlabki havaskor mutaxassislar bо‘lgan.
XIX-asrning oxiri XX asr boshlarida TAHT a’zolari tomonidan amalga oshirilgan 
tadqiqot ishlari ma’lum ilmiy meyorlarga asoslanmagan.
О‘tgan asrning 20-yillaridan boshlab arxeologiya sohasida ma’lum yutuqlarga 
erishila boshlaydi. Arxeologiya yodgorliklarini qidirib topish, qazish ishlarini olib 
borish va topilgan moddiy manbalarni ilmiy tahlil qilish ishlariga jiddiy e’tibor 
qaratila boshlanadi. Joylarda dastlabki ilmiy ekspeditsiyalar tashkil etiladi. Denike 
ilmiy rahbarligida Termiz arxeologik kompleks ekpeditsiyasi (TAKE) shahardagi 
qadimgi va о‘rta asrlar davri arxeologiya yodgorliklarini tekshirib chiqadi. 30-
yillarda arxeologik tadqiqot ishlari kо‘lami kengayib borgan. V.G.Grigoryev 
Chirchiq daryosining о‘rta oqimi hududidagi yodgorliklarni о‘rganib chiqgan. 
Quyi Amudaryo hududini о‘rganish ishlariga Y.G‘.G‘ulomov kirishadi va 
keyinchalik 
S.P.Tolstov 
rahbarligidagi 
Xorazm 
arxeologik-etnografik 
ekspeditsiyasi hududning qadimgi va о‘rta asrlar davri yodgorliklari о‘rganishga 
kirishadi. 
Ikkinchi jahon urushidan sо‘ng nafaqat vatanimiz, balki, qо‘ni respublikalar 
hududidagi qadimgi va о‘rta asrlar davri yodgorliklarini о‘rganishga jiddiy e’tbor 
qaratilgan. 1946 yilda Janubiy Turkmaniston arxeologik kompleks ekspeditsiyasi 
tashkil etilgan. 50-yillarda kо‘hna Afrosiyobni о‘rganish ishlari rivojlanadi. 50-
yillarning oxirlarida О‘zbekiston San’atshunoslik ilmiy tekshirish instituti Surxon 
vohasining qadimgi va о‘rta asrlar davri yodgorliklarini о‘rganishga kirishgan. 
1963 yili Qashqadaryo arxeologik-topografik ekspeditsiyasi (KATE) ish boshlab 
vohada yodgorliklarni о‘rganishga kirishib, keng kо‘lamda olib borgan tadqiqot 
ishlar natijasida qadimgi va о‘rta asrlar davri yodgorliklarini tadqiq etilib, Qarshi 
va Shahrisabz shaharlarining 2700 yillik tarixini aniqlash bilan yakunlangan. XX-

---

asrning 50-70 yillarda yangi qurilish (Tuyabо‘g‘iz, Chordara va boshqalar) 
hududlarida ekspeditsiyalar faoliyat yurigan. 
О‘zbekiston Respublikasi mustaqillikga erishgandan sо‘ng vatanimizning 
ibtidoiy va qadimgi tarixini о‘rganish yangi pog‘onaga kо‘tarilib, moddiy 
manbalar yangicha ilmiy qarashlar va tahlillar asosida о‘rganila boshlandi. 
О‘zbekiston Respublikasi mustaqilligi arafasida chet el mutaxassislari (Yaponiya, 
Fransiya) vatanimizning qadimgi tarixiga qiziqishib, xalqaro ilmiy ekpeditsiyalar 
tashkil qila boshlaydilar. Hozirgi payda о‘ndan ortiq chet el ekspeditsiyalari 
faoliyat yuritib arxeologiya sohasida yangi yutuqlarga erishmoqda.
 

---