1-mavzu atom, yadro va elementar zarralar fizikasida relyativistik munosabatlarning tutgan o`rni

Magnit nurlanıwları ushın

(6.2)
Bunan ko`rinediki, birdey multipollikda M-nurlanıwlar E-nurlanıwlarga salıstırg`anda ese kıyınlasadı. Basqasha aytqanda, berilgen multipollik L-da ML-o`tiw EL-o`tiwge salıstırg`anda

a`melge yamasa sonsha ma`rte a`stelesken boladı.
Gamma o`tiwler itimallıg`ı gamma foton energiyası ha`m yadronın massa sanına baylanıslı.


(6.3)
Gamma-nurlanıw itimallıg`ı foton energiyası artsa, artadı. Nurlanıw multipollıgı birge artsa nurlanıw itimallıg`ı ge kemeyedi.
Gamma-nurlanıwda belgili bir tanlaw qag`ıydaları orınlanıwı talap etiledi. Yag`nıy xa`reket mug`darı momenti ha`m juplık saklanıwlık penen ju`z beredi.
Xa`reket mug`darı momenti saklanıw kag`ıydasına ko`re
(6.4)
Bul jerde I_d ha`m I<sub>0</sub> – yadronın baslang`ısh ha`m aqırg`ı xalat spinları. Juplık saklanıw nızamına ko`re
elektr o`tiwler ushın
(6.5)
magnit o`tiwler ushın
Nurlanıw ta`rtibin spin saqlanıwına sa’ykes anıqlanadı, nurlanıw tu`ri (elektr yamasa magnit) juplık saklanıwına sa’ykes anıklanadı. Solay etip (6.4) ha`m (6.5) formulalardan ha`m joqarıda aytılganlardan sol na`rse anıklandıki, birinshiden, multipollık l artıwı menen gamma-o`tiw itimallıg`ı kemeyedi, ekinshiden, o`zgermes l da magnit o`tiw itimallıg`ı elektr o`tiw itimallıg`ınan kem boladı ha`m ushinshiden aralas o`tiwlerde kishi multipollıkka iye bolgan o`tiwler itimallıg`ı u`lken boladı. To`rtınıshiden o`tiw energiyası artıwı menen itimallıg`ı artıp baradı.
To`mendegi 6.1-tablitsada tanlaw qag`ıydasına sa’ykes juplık o`zgeriwi yamasa o`zgermesligine karap turli DI larda ju`z beretugın tiykariy gamma-o`tiwler ko`rsetilgen.
6.1-tablitsa

Juplık o`zgeriwi pd/p0	Spin o`zgeriwi Dİ
	0	1	2	3	4	5
Awa Yaq	E1 M2 M1 E2	E1 M2 M1 E2	M2 E3 E2 M3	E3 M4 M3 E4	M4 E5 E4 M5	E5 M6 M5 E6

Bul jerde baslangısh ha`m aqırg`ı juplıklar o`zgerse-awa, o`zgermese-yaq. Xa`reket mug`darı momentinin saklanıwı spinları nol`den spini nol` xalatqa I_d=I₀=0 o`tiwde ruxsat etilmeydi .

Spin ha`m juplıq boyınsha tanlaw qag`ıydasınan basqa, izotopik spin boyınsha da to`mendegi tanlaw qagıydası orınlanıwı kerek.
ha`m
Eger yadro oyangan halatı spini tiykariy halatının spininen biraz parq qılsa (|I₁-I₂|³3) onda oyangan halattın` ortasha jasaw waqtı biraz u`lken boladı. Bazı bir hallarda, oyanıw energiyası kishi bolg’anda, bul da`wir sekundlar, kunler ha`m ha`tteki jıllar menen o`lshenedi. U`lken jasaw waqtına iye bolg’an oyang’an xalatlar metastabil halatlar deyiledi. Du`zlisi birdey bolgan, biraq ha`r qıylı jasau waktına iye bolgan oyang’an halatlarda tura alatug`ın yadrolar izomer yadrolar deyiledi. Energiyalar bir-birine juda` jaqın, biraq kvant sanları (spinları, juplıgı) u`lken parq qılıwshı halatlarga izomer halatlar deyiledi. İzomer yadrolar bolıwın kabıklı model jaqsı tusindiredi.
Mısalı ¹¹⁵ In izomer xalatlı yadroga mısal boladı (6.1-su`wret). ¹¹⁵In yadro tiykariy halatı g_9/2-birinshi oyangan xalatı R_1/2, energiyası 0,335MeV.
E, MeV


0,525 5/2^-

0,335 1/2^- t=14,4 saat

M4
0 9/2⁺



6.1-su`wret
Bul xalatlar spinleri ayırması DI=4 ga juplıkları o`zgergen en kishi M4 o`tiw boladı. Bul gamma o`tiwler spin ha`m juplık o`zgeriwine ko`re ruxsat etilmegen, sonın` ushın bul xalat ortasha jasau waktı u`lken t=14,4 saat.