1-mavzu atom, yadro va elementar zarralar fizikasida relyativistik munosabatlarning tutgan o`rni

İshki konversiya qubılısı.

Yadro o`z energiyasın gamma-nurlawdan basqa ja`ne bir jolı, konversion elektronlar shıg`arıw. Bunda oyangan yadro o`z energiyasın kabık elektronlarına beredi, na`tiyjede elektron shıg`ıp ketedi, bul elektronga konversion elektron deyiledi. İshki konversiya protsessi gamma-nurlanıw menen bellesedi.

Konversion elektronlar energiyası b-spektr energiyasınan parklı ra`wishte monoxromatik boladı. Yadro oyanıw energiyası konversion elektron kinetik energiyası (T<sub>e</sub>) ha`m elektronnın` atom kabıg`ı ionizatsiya energiyasına (I) jumsaladı.

Konversiya vertual fotonlar menen a`melge asadı. Konversiya qubılısın baqlaw ushın tolıq ionlasqan atom bolıwı kerek, Bunday ta`jriybeler o`tkizilgen emes.
Konversiya spektri atom qabıq energiyaları ayırmasına ko`re tuwrı keliwshi bir neshe monoxromatik spektrlardan iborat boladı. (6.2 su`wret).
Konversiya elektronları yadrodan γ-shıg`ıwı yamasa shıqpasa da baqlana beredi. İshki konversiya protsessi a`lbette, xarakteristik rentgen nurlanıwı yamasa Oje elektronlarının` shıg`ıwı menen baqlanadı. Rentgen nurlanıw shıg`ıwı ishki konversiyaga ko`re atom kabıg`ınan elektron shıg`ıp ketse shıkkan elektronnın` ornına keyingi kabıkta jaylasqan elektron o`tedi, na`tiyjede xarakteristik rentgen nurlanıwı natiyjesinde boladı.




N_e K
4 e^-

3 L
e^-

2

1 M
e^-

0
0,2 0,4 0,6
T_e(MeV)
6.2-su`wret

İshki konversiya sebepli oyangan xalatqa o`tip kalgan atomnın` oyanıw energiyası atom kabıgındag`ı sırtqı elektronlardın` birewine beriliwi, bul menen elektron shıg`ıp ketiwi mumkin, bul elektronga Oje elektron dep ataladı.

İshki konversiya intensivligi ishki konversiya koeffitsienti a menen xarakterlenedi. İshki konversiya koeffitsienti konversion elektronlar sanının` (Ne) g-kvantlar sanına katnasına aytıadı

Tiyisli qabıqlardan shıg`ıwshı konversion elektronlar sanının` N_k, N_l,.., g-kvantlar sanına katnası partsial (bo`lim) ishki konversiya koeffitsientleri dep ataladı


, , ...
Tolıq ishki konversiya koeffitsienti, partsial ishki konversiya koeffitsientleri kosındısınan ibarat

İshki konvertsiya koeffitsienti 10^-42 shegarasında o`zgeredi.
İshki konvertsiya koeffitsienti:
1. O`tiw energiyası artıwı menen kemeyedi, sebebi gamma shıg`ıw itimallıgı asadı.
2. Yadro zaryadı Z artsa ishki konvertsiya koeffitsienti artadı, sebebi Z artıwı menen yadro o`lshemi artadı (u`lkeyedi), K-kabıq yadroga jakınlasadı (kishireyedi), na`tiyjede K-elektronlardın` ha`m yadro tolkın funktsiyalarının` qaplanıwı artadı.
3. Kabık ta`rtibi artıwı menen ishki konvertsiya koeffitsienti kemeyedi, sebebi yadro jakınında elektrondı tabıw itimallıgı kemeyedi.
4. Multipol o`tiwler ta`rtibi o`siwi menen koeffitsient artadı, sebebi gamma-nurlanıwlar itimallıg`ı kemeyedi.
Eger o`tiw energiyaları kishi multipol o`tiwler L u`lken bolsa, gamma-o`tiwlerdi bayqaw ju`da` kıyın bolıp kaladı, Bunday xallarda kerekli mag`lıwmat kabık ishki konvertsiya koeffitsientlerin salıstırıw jolı menen alınadı. , Bunda yamasa katnaslarınnan paydalanıladı.
İshki konvertsiya koeffitsientine kore yadronın energiya xalatları, xa`reket mug`darı momenti, nurlanıw multipollikların u`yreniw mumkin.
Yadro gamma-kvant ha`m ishki konvertsiya elektronları shıg`arıwdan basqa, eger o`tiw energiyası E>1,02 MeV dan jokarı bolganda elektron-pozitron jubı (e<sup>-</sup>,e<sup>+</sup>) natiyjesinde kılıw menen de oyanıw energiyasın jog`altadı. Bunda yadro da`stlep vertual foton shıg`aradı, bul foton elektron-pozitron jubına aylanadı ha`m yadrodan konversion elektronlar sıyaqlı shıg`ıp ketedi. Birak sonı aytıp o`tiw kerek, na`tiyjesinde bolgan elektron atom kabıg`ındag`ı elektron emes.
Jup konvertsiya koeffitsienti itimallıg`ı ishki konvertsiya koeffitsientinen parklı ra`wishte yadro zaryadı, o`tiw multipollıg`ı artıwı menen kemeyedi.
Joqarıdag`ı o`tiwlarden basqa da`stlepki ha`m aqırg`ı xalat spinleri I<sub>b</sub>=I<sub>0</sub>=0 bolganda bul xalatlar arasında bir kvant shıg`ıwı ma`n etilgen eki kvant shıg`ıw itimallıg`ı juda` kishi boladı.
Ulıwma alganda bunday xalatlarda xa`reket mug`darı momentisiz ishki konvertsiya elektronları, elektron-pozitron jubı ha`m xa`reket mug`darı momentine iye bolgan eki fotonlı o`tiwler bolıwı mumkin.
Eki fotonlı o`tiwler itimallıgı juda` kishi esaplanadı.