1-Mavzu. Axloqshunoslik fanining tadqiqot doirasi, maqsadi va vazifalari Reja

Sillogizmning uchinchi figurasida o’rta atama katta va kichik asoslarning subyekti o’rnida keladi.
Ya’ni:M------ R
M----- S
S – R
Uning maxsus qoidasi quyidagicha: kichik asos tasdiq (A,J), xulosa juz’iy hukm (0, J ) bo’lishi kerak.
Masalan: A – San’at (M) ijtimoiy ong shaklidir.(R)
A- San’at (M) estetik tarbiya vositasidir(S).
J- Demak, ba’zi estetik tarbiya vositasi (S)ijtimoiy ong shaklidir.(R).

Sillogizmning uchinchi figurasi quyidagi oltita modusga

Endi ushbu figura moduslarini misollarda ko’rib chihamiz.
AA J – Darapti modusi.
A– “Hamma materialistlar (M) dahriylardir (R).
A – Hamma materialistlar (M) olamning substansiyasini moddiylik
tashkil etadi deb hisoblaydilar (S)__________________________
J – Demak, ba’zi olamning substansiyasini moddiylik tashkil etadi, deb hisoblovchilar (S) daxriylardir (R)”.

JA J – Disamis modusi.

J – “Ba’zi sut emizuvchi hayvonlar (M) suvda yashaydi.
A – Hamma sut emizuvchi hayvonlar (M) umurtqalidir.
J – Demak, ba’zi umurtqali hayvonlar (S) suvda yashaydi (R).”
Sillogizmning to’rtinchi figurasida o’rta atama katta asosning predikati, kichik asosning subyekti o’rnida keladi. Buning sxemasi:
R------ M
M----- S
S--------R
Misol: Mantiq (R) falsafiy fandir (M)
«Falsafa (M) dunyoqarash xarakteriga ega bo’lgan fan (S).
Dunyoqarash xarakteriga ega bo’lgan fanlardan (S)biri mantiqdir (R)».

Ushbu figuraning qoidasi: Agar katta asos tasdiqlovchi bo’lsa, unda kichik asos umumiy bo’lishi kerak. Agar asoslarning biri inkor bo’lsa, katta asos umumiy bo’ladi. (Lekin bularni qat’iy qoida deb bo’lmaydi).

12-mavzu. Induktiv xulosa chiqarish va analogiya


Reja:
1. Induktiv xulosa chiqarish: to’liq va to’liqsiz induksiya.
2. Ilmiy induksiya va sababiy aloqadorlik. Sababiy aloqadorlikni aniqlashning induktiv metodlari: o’xshatish, tafovut, yo’ldosh, o’zgarishlari, qoldiqlar metodlari.
3. Anologiya va uning turlari: xususiyat va munosabat analogiyasi.