1 mavzu: botanika faning rivojlanish tarixi botanika fanining rivojlanish tarixi jamiyatning

3-MAVZU: QOPLOVCHI VA SOSIY TO`QIMA TUZILISHI
Qoplovchi tо‘qimalar asosan, о‘simliklarni tashqi muhit ta’siridan himoya qiladi, ichki tо‘qimalarni qurish
va shikastlanishdan saqlaydi. Uning asosiy fiziologik
funksiyasi (vazifasi) moddalarni tanlab о‘tkazish, transwww.ziyouz.com kutubxonasi
piratsiya (lot. trans — orqali, spiro — nafas chiqarish) —
suvni sharoitga qarab bug‘latish va gaz almashinuvi jarayonini boshqarishdan iboratdir. Ba’zi qoplovchi tо‘qimalar moddalarni sо‘rish va chiqarish xususiyatiga ega. Qoplovchi tо‘qimalar juda ham qadimiy bо‘lib, ularning
evolyusiyasi о‘simliklarni suv sharoitidan chiqib, quruqlikka moslashish vaqtidan yuzaga kelgan. Bu tо‘qimalar ham
boshqa doimiy tо‘qimalarga о‘xshash ontogenez davrida meristema tо‘qimadan vujudga keladi.
Meristemalar hujayralarining takomillashishidan uch
xil qoplovchi tо‘qimalar — birlamchi (dastlabki) epiderma
(yunon. e p i — yuzasida; d ye r m a — pо‘st) novdaning apekal meristema hujayralaridan yuzaga keladi, barg va poyaning tashqi tomonidan о‘rab oladi. Keyinchalik bu tо‘qima о‘rniga ikkilamchi qoplovchi tо‘qima — periderma-fellogendan hosil bо‘ladi. Bu murakkab tо‘qima poya va
ildizlarda bо‘ladi. О‘simlik qarigan sari uning tana va
ildizlarida periderma о‘rniga pо‘stloq — ulik tо‘qimalar
paydo bо‘ladi.
Epiderma. Bu tо‘qima apekal meristemaning sirtqi
qavatidan hosil bо‘lib, barg va yosh novda (poya) larni tashqi
tomondan о‘rab turadi. Shuning uchun ham birlamchi qoplovchi tо‘qima deb ataladi.
Epiderma murakkab tо‘qima bо‘lib, uning hujayralari
Epiderma hujayralarining devorlari notekis, ayniqsa, tashqi qavati kuchli qalinlashgan va murakkab tuzilgan. Ichki qavat xujayralari sellyuloza va pektin moddalardan tashkil topgan. Tashqi qavat kutikula bilan qopwww.ziyouz.com kutubxonasi
langan. Ilgari kutikula strukturasiz ingichka parda shaklida va о‘zidan hech qanday suyuqlik va gazlarni о‘tkazmaydi
deb ta’riflangan. Lekin elektron mikroskop yordamidg
tekshirilganda, uning har xil tuzilganligi aniqlangan.
Kutin va sellyuloza chegarasida pektin qavat joylashgan. Bu qavat о‘rta plastinkaning pektin moddasi bila
chegaradosh bо‘lib, epidermani boshqa hujayralardan ajratadi. Pektin qavatda ingichka va shoxlangan chiziqlar
(kanallar) bо‘lib, epidermada hosil bо‘lgan kutin va mu^
moddalarini kutikulaga tashiydi, natijada kutikulg
qavatlari hosil bо‘ladi. Bu qavatlarda kо‘pincha mum vg
kutin singgan bо‘lib, ularning orasida mayda teshikchalar (poralar) mavjud. Shu poralar yordamida gaz va modsalar almashinuvi jarayoni sodir bо‘ladi.
Kutikulaning eng muhim xususiyatlaridan biri shundan iboratki, u namlangan vaqtda (bahorda yomg‘ir yoqqanda) о‘zidan suyuqlik va gazlarni yaxshi о‘tkazadi, lekin havs
quruq bо‘lganda uning о‘tkazuvchanligi keskin pasayadi
Bunday holatni chо‘l va saxrolarda о‘suvchi — kserofit
(yunon. k s ye r o s — qurg‘oq; f i t o n — о‘simlik) deb ataladigan о‘simliklar (saksovul, juzg‘un va boshqalar)da kо‘rits
mumkin.
О‘simliklarning hayotida kutikula doimo bir xil shaklda saqlanmaydi, ularning qalin yoki yupqa bо‘lishi о‘simlikning turiga, о‘sish sharoitiga va yoshiga bog‘liqdir. Ba’zan kо‘p yillik epidermasi bо‘lgan novda, poyalarning yuzasiga kutikula yorilib, ichkaridan tirik protoplastnin)
о‘sishi natijasida yangilanib turadi (masalan, zarangda).
4-MAVZU: MEXANIK VA O`TKAZUVCHI TO`QIMA TUZILISHI VA TURLARI O`RGANISH